Santok prawobrzeżny - wystawa
Santok prawobrzeżny. Badania archeologiczne 2014–2015
Wystawa prezentowana w Muzeum Grodu Santok przy ulicy Wodnej w Santoku (czynna do końca września 2016 roku) powstała przy współpracy z Przedsiębiorstwem Wodociągów i Kanalizacji w Gorzowie Wielkopolskim. Wstęp na wystawę jest bezpłatny.
W latach 2014–2015 na terenie Santoka archeolodzy z gorzowskiego Muzeum przeprowadzili badania archeologiczne, które towarzyszyły prowadzonej przez Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w Gorzowie Wielkopolskim budowie sieci kanalizacji sanitarnej. W trakcie trwającej dwa lata inwestycji komunalnej badaniami objęto wykopy kanalizacyjne o długości około 5,7 km. W wyniku przeprowadzonych prac archeologicznych zarejestrowano ponad dwieście obiektów związanych z osadami i 197 pochówków szkieletowych oraz zebrano kilkanaście tysięcy fragmentów ceramiki naczyniowej oraz kilkanaście tysięcy szczątków zoologicznych, botanicznych i ichtiologicznych ze wszystkich zarejestrowanych okresów osadniczych. Osobny zbiór stanowią zabytki w postaci wyrobów metalowych codziennego użytku, elementy uzbrojenia, ozdoby i monety. Wyniki tychże prac archeologicznych przedstawiono na wystawie w Muzeum gorzowskim.
Najstarsze zabytki archeologiczne odkryte podczas budowy kanalizacji sanitarnej w Santoku pochodzą z osady zamieszkiwanej w młodszej epoce kamienia – neolicie (IV-III tysiąclecie p.n.e.). Kolejny okres osadnictwa to czasy kultury łużyckiej. Zebrany materiał pochodzi z początków epoki żelaza – okres halsztacki (około 800-450 r. p.n.e.). Wyeksplorowano z tego okresu ponad 100 obiektów archeologicznych (m.in. wędzarnię ryb) oraz liczne artefakty. Do znalezisk „łużyckich” dotychczas nieznanych na terenach dolnowarciańskich należy ceramika inkrustowana, której fragmenty odkryto w Santoku. W niewielkim zakresie reprezentowane jest osadnictwo z okresu kultury wielbarskiej (I–III w n.e.). Świadectwem tych czasów jest jama gospodarcza zawierająca częściowo zachowane naczynie gliniane i drobne fragmenty kilku innych oraz szczątki pokonsumpcyjne.
W trakcie prac odsłonięto osadę (ewentualnie osady) wczesnośredniowieczną, gdzie odkryto ponad sto obiektów gospodarczych i mieszkalnych. Z przebadanej części osady (osad?) zebrano kilka tysięcy fragmentów naczyń, na dnach niektórych z nich występują znaki garncarskie (gmerki). Poza tym znaleziono przedmioty metalowe i kościane, denar krzyżowy z XI wieku oraz osełki filitowe, wykonane z łupku niewystępującego na naszym terenie.
W sąsiedztwie osady (osad?) odkryto 199 pochówków szkieletowych pochodzących z cmentarzyska użytkowanego w czasach piastowskich. Części z nich towarzyszył inwentarz w postaci ozdób, monet, uzbrojenia i narzędzi codziennego użytku. Przy jednym ze zmarłych znaleziono ostrogę inkrustowaną srebrem i miedzią, która nie posiada odpowiednika na ziemiach polskich. Przebadany fragment osady, jak i cmentarzyska, funkcjonował w okresie od IX/X do połowy XIII wieku w sąsiedztwie piastowskiego grodu – ówczesnej stolicy kasztelanii santockiej.
Późne średniowiecze to okres funkcjonowania od około XIV do XVI (?) wieku miasteczka Santok. Zebrane archeologiczne materiały źródłowe pozwalają wyznaczyć granice tego organizmu miejskiego. Do szczególnych znalezisk z tego okresu należy zaliczyć fragmenty naczyń szklanych oraz odsłonięty na długości kilkudziesięciu metrów fragment średniowiecznej, brukowanej ulicy. Również okresy nowożytny i współczesny mają swoje odzwierciedlenie w zebranych materiałach prezentowanych na wystawie.
Stanisław Sinkowski