I. WSTĘP

Niniejsze opracowanie stanowi część analityczną studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Santok, składającego się z następujących części:

A Dokumentacja studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Santok,

B Uwarunkowania rozwoju gminy Santok (niniejsze opracowanie),

C Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Santok – rysunek w skali 1:25 000.

Gmina Santok położona jest w północnej części województwa lubuskiego, na wschód od Gorzowa Wlkp., wzdłuż dwóch rzek tj. Warty i Noteci i obejmuje obszar 168 km² (mapa nr 1.1).

Północna granica (mapa nr 1.2) przebiega w części przy drodze relacji Gorzów – Wałcz, wschodnia przebiega lasem wzdłuż rzeki Santocznej do granicy lasu, skąd kieruje się w kierunku zachodnim do miejscowości Płomykowo. Od tego miejsca biegnie w kierunku rzeki Noteć, Notecią do miejscowości Lipki Małe i dalej do Jastrzębnika (mapa nr 1.3). Południowa granica przebiega północnym skrajem Puszczy Noteckiej w pobliżu Jeziora, Dobrojewa i Gościnowa. Od miejscowości Borek zachodnia granica opiera się na rzece Warcie, a od Santoku do Czechowa Warta tworzy dalszy odcinek południowej granicy gminy (mapa nr 1.4)

Południowa, nizinna część obszaru gminy leży w Pradolinie Toruńsko – Eberswaldzkiej; mezoregion – Kotlina Gorzowska, która powstała z połączenia dolin Warty i Noteci (rzeki te łączą się w środkowej części kotliny w miejscowości Santok). Północna, wyżynna część gminy leży na Pojezierzu Północnopomorskim, mezoregion – Równina Gorzowska.

W północno – wschodniej części znajduje się fragment Puszczy Gorzowskiej, w południowej fragment Puszczy Noteckiej.

Takie położenie gminy (mapa nr 1.6) powoduje, że rzeźba terenu jest bardzo zróżnicowana. Najwyższe wzniesienia znajdują się na Równinie Gorzowskiej, której kulminacje dochodzą do 62,8 m w Płomykowie, 86,4 m w okolicach Wawrowa, 90,1 m koło Gralewa i do 78,0 m n.p.m. w Czechowie. Tereny Kotliny Gorzowskiej położone są dość nisko; średnio 23,0 m, a przy rzędnej lustra wody przy ujściu Noteci do Warty – 19,0 m n.p.m.

Gmina Santok od zachodu przylega bezpośrednio do Gorzowa Wlkp., co w decydującym stopniu wpływa na jej charakter – gminy podmiejskiej. Północny obszar gminy, poprzez m.in.

Puszczę Gorzowską, sąsiaduje z gminą Kłodawa. Wschodnia część gminy przylega do gmin Zwierzyń i Drezdenko, natomiast południowa graniczy, przez Puszczę Nadnotecką z gminą Skwierzyna oraz Deszczno w województwie lubuskim.

Wysokość względna krawędzi Równiny Gorzowskiej jest więc znaczna, wynosi bowiem od 42,8 m w Płomykowie, do 61,1 m w Santoku i 52,9 m w Czechowie. Również skraj Puszczy Noteckiej wyniesiony jest od 46,1 m n.p.m w Ludzisławicach do 51,8 m n.p.m. w Lipkach Wielkich ( wg. Mapy w skali 1 : 100 000, GUGiK 1980r.).

Rzeźba terenu wraz z innymi komponentami środowiska naturalnego, jakimi są m.in. wspomniane wyżej fragmenty puszcz oraz pozostałości lasów łęgowych (mapa nr 1.7), duży areał łąk, terasy zalewowe i starorzecza Warty i Noteci, nadają gminie interesujące walory przyrodnicze i turystyczno – krajoznawcze.

Gmina stanowi ośrodek obsługi siedziby władz wojewódzkich, tworzący jeden z najważniejszych elementów krystalizujących strukturę regionu; zlokalizowana jest na skrzyżowaniu dwóch pasm przyspieszonego rozwoju: w Północnym Paśmie Przyspieszonego Rozwoju: Kostrzyn – Gorzów Wlkp. z potencjalnym rozwojem do Drezdenka (pasmo będzie się rozwijać równolegle do nowej trasy drogi nr 22 – Berlin – Kostrzyn – Gorzów Wlkp. – Chojnice – Gdańsk – Elbląg – Kaliningrad) oraz w paśmie Przyspieszonego Rozwoju Zespołu Gorzów Wlkp. – Zielona Góra – Nowa Sól – usytuowanego w ciągu przyszłej drogi ekspresowej nr 3 i zmodyfikowanej linii kolejowej Gorzów Wlkp. – Zielona Góra – Nowa Sól.

Gmina Santok jest gminą wiejską. Jednostkę administracyjną stanowi Santok, natomiast jednostki pozostałe wiejskie to: Baranowice, Czechów, Górki, Gralewo, Janczewo, Jastrzębnik, Lipki Małe, Lipki Wielkie, Ludzisławice, Mąkoszyce, Nowe Polichno, Płomykowo, Stare Polichno, Wawrów.

Tabela 1.1. Podstawowe informacje na temat gminy Santok

Lp.	Wyszczególnienie	Wartość liczbowa
1	Powierzchnia w km²	168
2	Powierzchnia – w stosunku do województwa lubuskiego (%)	1,2
3	Ludność	7.319
4	Ludność – w stosunku do województwa lubuskiego (%)	0,7
5	Gęstość zaludnienia – osób/km²	43
6	Liczba sołectw	15
	Odległość od granicy w km	87
7	Odległość od stolicy województwa w km	15

* odległość od granicy mierzona od najbliższego przejścia granicznego do stolicy jednostki administracyjnej

Dominującymi funkcjami w gminie jest leśnictwo i rolnictwo , a towarzyszącymi są: funkcja obsługi rolnictwa, obsługi leśnictwa , produkcyjna, mieszkaniowa, rekreacyjna i turystyczna.

Powierzchnia gminy wynosi 168 km2, co stanowi jedynie 1,2% powierzchni województwa lubuskiego.

Gospodarcze i administracyjne powiązania gminy Santok, z racji bezpośredniego sąsiedztwa, odnoszą się do miasta Gorzowa Wlkp. Zawiązana jest również współpraca z gminami sąsiadującymi z Gorzowem Wlkp., która odbywa się w ramach Celowego Związku Gmin. Jego głównym zadaniem jest wspólna rozbudowa infrastruktury technicznej służącej ochronie środowiska.

II. UWARUNKOWANIA ZEWNĘTRZNE ROZWOJU GMINY SANTOK.

Uwarunkowania zewnętrzne rozwoju gminy Santok zostały rozpoznane w oparciu o powiązania gminy z regionem w zakresie funkcjonowania przyrodniczego, funkcjonowania infrastruktury technicznej i społecznej, działalności gospodarczej oraz działalności administracji rządowej i samorządowej.

Dla określenia zewnętrznych uwarunkowań rozwoju gminy Santok rozpoznano także szereg nadrzędnych opracowań o charakterze planistycznym, studialnym i strategicznym, które w swych ustaleniach określają zasady i kierunki rozwoju województwa lubuskiego.

II.1. Uwarunkowania wynikające z opracowań o charakterze planistycznym, studialnym i strategicznym.

Analizie poddano przede wszystkim te opracowania, których ustalenia zostały przekazane gminie w formie wniosków i wytycznych do studium przez organy je opiniujące na mocy art.11 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym.

II.1.1. Uwarunkowania rozwoju gminy Santok wynikające z zapisu projektu "Studium zagospodarowania przestrzennego województwa lubuskiego ".

Uwarunkowania rozwoju przestrzennego gminy Santok wynikające z projektu "Studium" związane są z priorytetami rozwoju województwa lubuskiego, z przyjętej polityki przestrzennej województwa w odniesieniu do gminy, a także z rozpoznanych uwarunkowań rozwoju województwa.

Główne zasady, uznane za wiodące dla rozwoju województwa lubuskiego jako całości wiążą się z koniecznością otwarcia na Europę i wykorzystania płynących stąd możliwości i korzyści oraz z koniecznością przyjęcia we wszystkich formach działalności gospodarczej i przestrzennej zasady ekorozwoju.

W odniesieniu do obszaru gminy polityka przestrzenna województwa związana jest przede wszystkim z określeniem wiodącej funkcji dla gminy Santok jako produkcji rolnej oraz wyznaczeniem pasma przyspieszonego rozwoju o znaczeniu krajowym, po modernizacji i rozbudowie infrastruktury technicznej do 2020/2025, włącznie z trzema miastami DUOPOLISU, stanowić będą tereny atrakcyjnych lokalizacji miejsc pracy, zamieszkania i rekreacji zespół miejscowości obu pasm przyspieszonego rozwoju oraz mógłby tworzyć teren szybkiego rozwoju, po modernizacji infrastruktury do 2020 r. w tej części Europy Środkowej, szczególnie po przekształceniu DUOPOLIS w EURO – TRIADĘ z transgranicznym udziałem Frankfurtu n/O. W ramach Zadania samorządu województwa nr 4 planowana jest rozbudowa sieci dróg komunikacji rowerowej o znaczeniu międzynarodowym i międzyregionalnym.

Poza tym dla występujących na terenie gminy obszarów podwyższonej ochrony środowiska przyrodniczego i kulturowego zalecane jest uzgodnienie zasad zagospodarowania na tych obszarach z Wojewódzkim Konserwatorem i Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków.

Warunki rozwoju gminy w aspekcie rozpoznanych uwarunkowań rozwoju województwa lubuskiego przedstawiają się następująco:

a) w zakresie środowiska przyrodniczego i kulturowego:

- występowanie przyrodniczych obiektów i obszarów chronionych (obszarów chronionego krajobrazu, stref ochronnych ujęcia wód powierzchniowych, lasów ochronnych),

- projektowane obszary chronione (sieć ekologiczna ECONET-u),

- położenie południowo-zachodniej części gminy w obszarze ochrony Głównego Zbiornika Wód Powierzchniowych,

- występowanie obiektów objętych ochroną konserwatorską;

b) w zakresie rolnictwa:

- wspieranie działań zmierzających do wielokierunkowego rozwoju rolnictwa, rozwoju bazy przetwórczej i magazynowej, łączenie produkcji rolnej z przetwórstwem i agroturystyką,

- uwzględnianie ekorozwoju w działaniach zmierzających do wykorzystania rozwoju rolniczej przestrzeni produkcyjnej,

- uwzględnianie możliwości trwałego zagospodarowania zasobów Agencji Rynku Rolnego ,

- wykorzystanie warunków naturalnych do rozwoju hodowli ryb,

- zalesienie gruntów nieprzydatnych dla rolnictwa ze szczególnym uwzględnieniem granicy rolno-leśnej;

c) w zakresie rozwoju turystyki i wypoczynku:

- duża atrakcyjność turystyczno-wypoczynkowa wynikająca z położenia w rejonie rzeki Warty i Noteci,

- turystyka i wypoczynek jednym z elementów rozwoju gminy, przy czym należy określić chłonność i pojemność terenów predystynowanych do rozwoju turystyki i wypoczynku; tworzyć bazę turystyczno-wypoczynkową stałą i sezonową o standardzie odpowiadającym normom europejskim, lokalizować zabudowę letniskową w obrębie istniejącej zabudowy wiejskiej, z jednoczesnym zapewnieniem powszechnego dostępu do rzek poprzez wyznaczanie publicznych kąpielisk,

- rozwój turystyki kwalifikowanej wędrówkowej i kajakowej z możliwością uzupełnienia o rozwój wypoczynku stacjonarnego na bazie agroturystyki; do form turystyki wędrówkowej kwalifikowanej zaliczyć należy turystykę żeglugową na szlaku rzeki Warty oraz turystykę rowerową, dla której zaprojektowano ścieżki rowerowe o znaczeniu międzynarodowym (poza granicami gminy), międzyregionalnym i regionalnym z uzupełniającym punktem obsługi turystycznego ruchu rowerowego w miejscowości Santok.

d) w zakresie transportu i infrastruktury technicznej:

- modernizacja dróg powiatowych i gminnych,

- rozbudowa sieci kanalizacyjnej i wodnej na obszarze gminy,

- określenie sposobu rozwiązania gospodarki odpadami w gminie.

II.1.2. System NATURA 2000.

II. 1.2.1. Europejskie uwarunkowania systemu ochrony przyrody – system

NATURA 2000.

Natura 2000 jest przyjętym przez Unię Europejską systemem ochrony wybranych elementów przyrody, najważniejszych z punktu widzenia całej Europy. System ten nie ma zastępować systemów krajowych, ale je uzupełniać – dawać merytorycznie podstawy do zachowania dziedzictwa przyrodniczego w skali kontynentu. Polega on na wybraniu (według określonych kryteriów ) a następnie w skutecznym ochronieniu określonych obszarów.

Podstawę do wybierania i chronienia obszarów zaliczanych do systemu Natura 2000 stanowią dyrektywy europejskie ( tj. akty prawne wiążące rządy państw Unii ): tzw. Dyrektywa Ptasia i Dyrektywa Habitowa oraz Siedliskowa. W każdej z nich jest mowa o wybieraniu obszarów ważnych dla określonych elementów przyrody.

Udział w budowie systemu Natura 2000 jest dla państw Unii Europejskiej obowiązkowy. Komisja Europejska docenia wagę zagadnienia i stosuje ( także praktycznie ) rozmaite środki motywujące wobec państw i regionów, opóźniających się w działaniach w tym zakresie.

Konsekwencją wstąpienia Polski do Unii Europejskiej będzie obowiązek włączenia się do systemu Natura 2000. Będzie to więc dodatkowy sposób na zachowanie najcenniejszych elementów polskiej przyrody.

Kryterium wyznaczania obszarów Natura 2000 jest albo występowanie w nich istotnych populacji ptaków wymienionych w odpowiednim załączniku do dyrektywy Ptasiej, albo występowanie ekosystemów i gatunków roślin i zwierząt ( innych niż ptaki ) wymienionych w odpowiednim załączniku Dyrektywy Habitowej.

Na listach są m.in.:

- Ekosystemy: jeziora, naturalne jeziora eutroficzne, wrzosowiska, brzegi rzek, murawy

kserotermiczne, łąki trzęslicowe, ekstensywne łąki świeże, torfowiska wysokie

i przejściowe, torfowiska nakredowe, żródliska, kwaśne i żyzne buczyny, grądy,

jaworzyny, kwaśne dąbrowy, bory bagienne, brzeziny bagienne, lasy łęgowe.

- Rośliny: lipiennik Loesela, aldrowanda pęcherzykowa, starodub łąkowy, selery błotne, obuwik, jezierza giętka, sasanka otwarta, skalnica torfowiskowa.

- Ptaki: zimorodek, sóweczka, puchacz, sowa błotna, rybołów, orliki, kanie , błotniaki, bielik, głuszec, bocian biały i czarny, rybitwa czarna, rzeczna, derkacz, batalion.

- Inne zwierzęta: żubr, bóbr, wydra, traszka grzebieniasta, ryby: boleń, głowacz białopłetwy, minogi.

Obszary ,,ptasie” oraz ,,wybrane ze względu na siedliska, rośliny i inne grupy zwierząt” mogą być od siebie niezależne, albo też się nakładać.

W założeniach Natury wszystkie wybrane w ten sposób obszary mają zostać zrewidowane z punktu widzenia ogólnoeuropejskiego, natomiast np. opinia miejscowej administracji „być czy nie być obszarem Natura 2000” nie powinna być brana pod uwagę.

Uznanie jakiegokolwiek obszaru za ,,ostoję Natury 2000” nie pociąga za sobą konieczności uznawania go np. za park narodowy, krajobrazowy czy rezerwat przyrody. Pociąga jednak za sobą ( tylko lub aż) konieczność zapewnienia, aby wartości będące podstawą kwalifikacji zostały zachowane w dobrym stanie. Mechanizmy tego mogą być różne. W założeniach ma być ochrona z zachowaniem (przez zachowanie sprzyjających chronionym wartością form użytkowania ziemi. Dla zapewnienia takiego użytkowania mają być zastosowane ,,stosowne” regulacje prawne i pieniężne. Zakłada się np. że podstawowym mechanizmem ochrony walorów przestrzeni rolniczej będą rozwiązania typu kontraktów- np. programy rolno środowiskowe, polegające na płaceniu rolnikom za stosowanie określonych sposobów użytkowania gruntów, a przestrzeni leśnej – rozwiązania polegające na certyfikacji gospodarki leśnej.

Na ochronę wybranych typów ekosystemów ( np. solniska śródlądowe, żywe torfowiska wysokie, kłociowiska i torfowiska wapienne, lasy łęgowe, jaworzyny zboczowe, bory i brzeziny bagienne), niezależne od formy ich własności, będą także przeznaczone środki bezpośrednio z Unii Europejskiej ).

Jeżeli potrzeba, dla obszaru Natura 2000 sporządza się plan ochrony, czy to jako osobny plan, czy to jako element innych planów ( np. planu zagospodarowania przestrzennego, planu urządzania lasu). Każdy inny plan lub pojedyncze przedsięwzięcie, wpływające na przyrodę obszaru, musi zostać przeanalizowane pod tym kątem , dopiero na podstawie m.in. wyników takiej analizy wolno podjąć decyzję o jego ewentualnym zatwierdzeniu.

Praktyczna definicja obszarów Natura 2000 według prawa europejskiego kształtuje się więc nieco inaczej, niż nasze polskie doświadczenia. Punkt ciężkości przesunięty jest na skuteczność podejmowanych działań i regulacji ochronnych, a nie na tworzenie rozwiązań formalnych. Ochrona tych obszarów nie oznacza przy tym ograniczenia możliwości gospodarowania, ani tym bardziej pogorszenia jej ekonomicznej efektywności- przeciwnie, np. programy rolno środowiskowe mogą wiązać się z profitami dla właścicieli ziemi.

Ochrona obszaru Natura 2000 to po prostu nic innego jak mądre zintegrowane zarządzanie obszarem, w sposób uwzględniający także potrzeby przyrody.

Wszystkie państwa Unii Europejskiej rozpoczęły prace nad wyznaczaniem i dokumentowaniem obszarów do systemu Natura 2000, jednak stopień zaawansowania prac w różnych krajach jest rozmaity, a żadne państwo go dotąd nie zakończyło.

W Polsce opracowana została ,,wstępna koncepcja obszarów Natura 2000”. Ujęto w niej 285 obszarów zajmujących łącznie około 15% powierzchni kraju. W 2003 roku koncepcja ta została - w wyniku prac tzw. Wojewódzkich Zespołów Roboczych- znacznie rozszerzona i poprawiona.

Największe znaczenie w europejskich koncepcjach ochrony przyrody przypisuje się sieci ekologicznej systemu NATURA 2000. Przesunięcie systemu na kraje Europy Środkowej jest tylko sprawą czasu. Głównym jej celem jest zwiększenie skuteczności działań ochronnych poprzez stworzenie spójnej sieci obszarów wraz z procedurą wyboru poszczególnych elementów sieci. Podstawę prawną sieci stanowią obowiązujące w UE Dyrektywy: Ptasia i Siedliskowa.

Wynika z nich zobowiązanie do wytypowania na terenie kraju tzw. Specjalnych Obszarów ochrony (SOO), zgodnie z Dyrektywą Siedliskową i Obszarów Specjalnej Ochrony (OSO), zgodnie z Dyrektywą Ptasią. Obszary te utworzą europejską sieć ekologiczną NATURA 2003. Tworzenie sieci SOO i OSO ma sprzyjać zachowaniu Regionalnej zmienności poszczególnych siedlisk i biocenoz oraz utrzymaniu populacji w ich naturalnym środowisku.

Projekt sieci NATURA 2003 dla terenu województwa lubuskiego obejmuje 26 obszarów o łącznej powierzchni 323392 ha.

W powiecie gorzowskim projekt sieci NATURA obejmuje w całości Park Narodowy „Ujście Warty”, a także otuliny parków krajobrazowych, obszary chronionego krajobrazu, rezerwaty przyrody.

II.1.3. Lasy

Lasy wraz z licznymi zbiornikami wodnymi i oczkami są dominującym składnikiem krajobrazu i nadają swoisty charakter regionowi. Przeważają zdecydowanie siedliska słabe, opanowane przez drzewostany sosnowe typu boru świeżego lub boru suchego. Głównym gatunkiem lasotwórczym jest sosna. Inne gatunki drzew często spotykane w lasach to: świerk, dąb, buk, brzoza, olsza i grab.

Drzewostany młode, do 40 lat, stanowią 49,3% powierzchni leśnej.

Do głównych zagrożeń ekosystemów leśnych można zaliczyć:

- emisje pyłów i gazów, głównie transgraniczne ( lasy uszkodzone przez przemysł

stanowią 37% powierzchni Leśnego Kompleksu Promocyjnego ),

- pożary lasów – cały obszar Leśnego Kompleksu Promocyjnego znajduje się w I strefie

zagrożenia pożarowego,

- szkodliwe owady i grzyby pasożytnicze,

- zwierzyna płowa (jelenie i sarny).

Większość siedlisk w powiecie gorzowskim charakteryzuje się niską pojemnością wodną, znacznym stopniem zakwaszenia oraz niewielką zasobnością w składniki pokarmowe. W tych warunkach w większości jednogatunkowe drzewostany iglaste wykazują wielką wrażliwość na niekorzystne czynniki środowiska. Ostatnie lata sprzyjały poprawie kondycji drzewostanów. Wysokie opady, niższe stężenia zanieczyszczenia powietrza oraz utrzymujące się na niskim poziomie zagrożenie owadami szkodliwymi i grzybami patogenicznymi sprzyjały kontynuacji pozytywnego trendu.

W nadchodzących latach stan zdrowotny lasów w powiecie powinien się w dalszym ciągu powoli poprawiać, o ile nie wystąpi deficyt wody w okresie wegetacyjnym.

Lasy zajmują powierzchnię 53779 ha co stanowi 43,6% ogólnej powierzchni powiatu.

Są to głównie lasy publiczne, stanowiące własność Skarbu Państwa i będące w Zarządzie Lasów Państwowych. Lasy prywatne w powiecie gorzowskim stanowią znikomy procent powierzchni ogólnej lasów (0,8%).

Tabela 8. Lesistość powiatu wg powierzchni (ha) ( 2002 r. )

Powiat

Lasy Skarbu Państwa

Lasy osób prywatnych i fizycznych

Razem

Lasy

Pozostałe grunty leśne

Powiat

Gorzowski

52757

598

424

53779

II. 1.4. Zasoby wodne, gospodarka ściekowa.

II.1.4.1. Wody podziemne

Zasoby wód podziemnych w województwie lubuskim na początku 2003 roku, wg danych Państwowego Instytutu Geologicznego wyniosły 825,89hm³, w tym 65,9 hm³ w utworach trzeciorzędowych i 0,1 hm³ w utworach kredowych.

Zasoby wodne mające znaczenie gospodarcze znajdują się w Głównych Zbiornikach Podziemnych, oznaczonych symbolem GZWP.

Na terenie powiatu gorzowskiego znajdują się trzy zbiorniki:

- GZWP 137 –„Pradolina Toruń-Eberswalde” – Warta – największy,

- GZWP 138 –„Pradolina Toruń-Eberswalde” – Noteć,

- GZWP 134 – „Zbiornik Dębno”.

Największe szacunkowe zasoby dyspozycyjne występują wzdłuż rzeki Noteci i wynoszą 400 m³/d. Występują one w utworach czwartorzędowych, średnio na 30 m głębokości.

Nieco mniejsze, szacunkowe zasoby dyspozycyjne występują wzdłuż rzeki Warty i wynoszą 369 m³/d. Znajdują się w pokładach czwartorzędowych na głębokości 40 m.

Najmniejsze zasoby szacunkowe dyspozycyjne występują w zbiorniku „Dębno” na północ od m. Kamień Wielki i wynoszą 29 m³/d i występują w otworach czwarto i trzeciorzędowych na głębokości 55 m.

· Na południe od terenu gminy znajduje się obszar Pojezierza Leszczyńskiego (04K) o powierzchni całkowitej ok.978 km ²także zaliczany do obszarów węzłowych o znaczeniu krajowym. Najcenniejsze fragmenty tego węzła to park krajobrazowy o powierzchni 214 km², 4 rezerwaty przyrody oraz jeziora eutroficzne, torfowiska niskie i przejściowe. Wyróżniono 3 biocentra, obejmujące park krajobrazowy i ostoje ptaków.

· Na południowy–zachód od gminy biegnie korytarz ekologiczny o znaczeniu międzynarodowym (dolina Odry) łączący obszar Doliny Środkowej Odry (17M) o znaczeniu międzynarodowym i obszar Puszczy Rzepińskiej (01K) o znaczeniu krajowym.

· W końcu, sam obszar gminy położony jest w obrębie korytarza ekologicznego o znaczeniu krajowym, łączącego obszar Pojezierza Leszczyńskiego (04K) o znaczeniu krajowym z obszarem Międzyrzeckim (05M) o znaczeniu międzynarodowym.

Kontynuacją prac nad strategią były:

· Strategia wdrażania krajowej sieci ekologicznej ECONET-Polska określająca zasady wdrożenia ECONET-PL oraz gospodarowania zasobami przyrody na terenach objętych siecią.

· Uszczegółowianie ECONET-PL na etapie opracowywania studium zagospodarowania przestrzennego województw, w tym także województwa lubuskiego.

Zalecenia Strategii wdrażania krajowej sieci ekologicznej ECONET-Polska będą w miarę możliwości, wykorzystywane w pracach nad studium.

II.1.5. Krajowy system obszarów chronionych.

Zgodnie z art. 13 ust. 2 Ustawy o ochronie przyrody (Dz.U. z 1991r., Nr 114, poz. 492 z późniejszymi zmianami) krajowy system obszarów chronionych tworzą: rezerwaty, parki narodowe, parki krajobrazowe i obszary chronionego krajobrazu.

Na terenie gminy Santok wprowadzono następujące formy ochrony przyrody: rezerwaty przyrody, obszary chronionego krajobrazu, pomniki przyrody, użytki ekologiczne

Teren gminy Santok stanowi fragment powyżej opisanego systemu, ponieważ na jej terenie znajdują się:

· Obszar Chronionego Krajobrazu „Krawędź Doliny Warty B” zlokalizowany jest w jej centralnej części,. Jest to swoisty typ obszaru, który obejmuje fragmenty terenów rozcięcia dolinowo – wąwozowego, na skraju wysoczyzny morenowej. Położony jest na wschód od granic Gorzowa Wielkopolskiego do ostatnich zabudowań wsi Santok. Długość odcinka wynosi 11 km. Powierzchnia całkowita 33 888 ha .

· Obszar Chronionego Krajobrazu „Puszcza Barlinecka”. częściowo położony jest w gminie Powierzchnia całkowita obszaru to 26 837 ha, fragment należący administracyjnie do gminy – 3 050 ha. Jest to fragment większego kompleksu leśnego jakim jest Puszcza Barlinecka,

· obszar rezerwatu przyrody jest to rezerwat leśny „Buki Zdroiskie”, położony w północno – wschodniej części gminy na Równinie Gorzowskiej – w Puszczy Gorzowskiej, w przepięknym krajobrazie rzeki Santocznej na terenie Nadleśnictwa Kłodawa.

· Obszary użytków ekologicznych .Łączna powierzchnia użytku wynosi 143,2174 ha i są to głównie rozlewiska, łąki, nieużytki i tereny zakrzaczone bądź zadrzewione. Na terenie administrowanym przez Nadleśnictwo Kłodawa, w pobliżu miejscowości Gralewo zlokalizowane są kolejne dwa użytki ekologiczne - jeden o powierzchni 0,30 ha chroniący fragment łąki oraz drugi o powierzchni 0,60 ha na obszarze torfowiska. Rada Gminy Uchwałą z dnia 27 listopada 2003 r. powołała użytek ekologiczny na obszarze terenów przyległych do ujścia Noteci do Warty, wraz z samym ujściem i dolnym fragmentem Noteci.

· Obszary NATURA 2000

W ramach paneuropejskiej sieci obszarów NATURA 2000 na części powierzchni gminy projektuje się obszar „Ujście Noteci” – PLH080019 (według Centrum Informacji o Środowisku UNEP/GRID – Warszawa) o powierzchni 3648,30 ha:

Wymienione w powyższym rozporządzeniu zasady zostaną uwzględnione w procesie projektowania studium dla gminy Santok.

II.1.6. Uwarunkowania rozwoju gminy Santok wynikające ze „Strategii rozwoju województwa lubuskiego 1999-2010".

Strategia Rozwoju Województwa Lubuskiego 1999 - 2010 określa główne cele polityki przestrzennej, społecznej i gospodarczej wynikające z analizy stanu województwa oraz z przemian zachodzących w kraju związanych m. in. z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej.

Głównym zadaniem zapisanym w „Strategii” jest społeczno-ekonomiczne ożywienie województwa poprzez rozwój przedsiębiorczości, wykorzystanie naturalnych walorów środowiska do rozwoju turystyki oraz uczynienie atutów z niekorzystnego peryferyjnego, a jednocześnie transgranicznego położenia województwa.

Strategiczne cele i najważniejsze zadania ujęte w „Strategii Rozwoju Województwa Lubuskiego 1999- 2010” to:

® tworzenie korzystnych warunków dla rozwoju przedsiębiorczości, zwłaszcza małych i średnich przedsiębiorstw:

® ustalenie kierunków rozwoju przedsiębiorczości,

® tworzenie skutecznego systemu wspierania MŚP,

® tworzenie systemu obsługi inwestorów,

® komercjalizacja i prywatyzacja pozostałych przedsiębiorstw państwowych,

· rozwój produktu turystycznego województwa:

- rozwój infrastruktury turystycznej,

- tworzenie markowych produktów turystycznych regionu, pod kątem wydłużenia sezonu turystycznego,

- tworzenie systemu promocji i informacji,

- tworzenie systemu instrumentów i zachęt aktywizujących rozwój turystyki,

· wszechstronne wykorzystanie atutów położenia transgranicznego i tranzytowego:

- partnerska współpraca transgraniczna współpraca z Niemcami - przede wszystkim sąsiednim krajem związkowym Brandenburgią,

- lubuskie euroregiony: “Pro Europa Viadrina” i “Sprewa - Nysa - Bóbr”.

Unii Europejskiej,

- umacnianie funkcji województwa, jako pośrednika między Wschodem i Zachodem oraz Północą i Południem,

- przygotowanie społeczności regionu do kontaktów transgranicznych i międzyregionalnych,

· wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich:

- tworzenie dla wsi nowych szans,

- zorientowanie zmian w rolnictwie na procesy przyszłościowe, wynikające

z aktualnych zadań w polityce rolnej UE oraz handlu światowym,

- rozwój badań i doradztwa rolniczego,

· rozwój infrastruktury technicznej:

- rozwój i modernizacja sieci transportowej,

- rozwój i modernizacja sieci telekomunikacyjnej oraz informacyjnej,

- rozwój systemu energetycznego w województwie, wykorzystanie regionalnych źródeł energii,

- rozbudowa i modernizacja infrastruktury granicznej,

- utworzenie centrów dyspozycyjnych dla służb celnych, granicznych i drogowych,

· rozwój infrastruktury społecznej:

- rozwój systemu kształcenie z uwzględnieniem potrzeb regionu,

- rozwój bazy rekreacyjno-sportowej,

- poprawa dostępności i jakości usług zdrowotnych,

- poprawa funkcjonowania systemu opieki społecznej,

- kształtowanie i zaspakajanie potrzeb kulturalnych społeczności lokalnej oraz ochrona dziedzictwa kulturowego,

- stworzenie sprawnego systemu bezpieczeństwa publicznego na obszarze województwa i zwalczanie przestępczości zorganizowanej, w szczególności na obszarach przygranicznych,

· ochrona i zagospodarowanie zasobów środowiska naturalnego:

- ochrona wód podziemnych i powierzchniowych,

- zabezpieczenie ilości, jakości wód podziemnych do celów gospodarstw domowych i przemysłu,

- ochrona powierzchni ziemi - zagospodarowanie odpadów,

- ochrona powietrza i ochrona przed hałasem,

- ochrona zasobów naturalnych,

- ochrona przyrody,

- edukacja ekologiczna.

II.1.7. Powiązania gminy Santok z regionem.

II.1.7.1. Powiązania przyrodnicze gminy Santok z terenami sąsiednimi.

Gmina Santok położona jest w obrębie olbrzymiej jednostki regionalnej jakim jest Niż Środkowoeuropejski, rozciągający się od Morza Północnego, poprzez Holandię, północne Niemcy i Polskę. Obecny charakter rzeźby terenu Niż zawdzięcza działalności lądolodu skandynawskiego.

W regionie lubuskim występują dwie pradoliny: Pradolina Toruńsko-Eberswaldzka i Pradolina Warszawsko-Berlińska oraz łącząca je w układzie południkowym forma obniżenia kopalnego – Obniżenie Obrzańskie.

Pradolina Toruńsko-Eberswaldzka, to obniżenie ciągnące się równoleżnikowo od okolic Płocka, wzdłuż doliny Wisły, Brdy, Noteci i Warty. Jak zaznacza L. Agapow (1997), tworzy ona unikatowa na skale światowa formę wklęsłą, która na obszarze województwa lubuskiego oddziela pojezierza: Południowopomorskie od Lubuskiego i Wielkopolskiego.

Kotlina Gorzowska to największy mezoregion Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej. Jest to szlak odpływu na zachód wód lodowcowo-rzecznych w subfazie krajeńsko-wąbrzeskiej oraz w fazie pomorskiej. Na badanym obszarze od północy graniczy z wysoczyzną Równiny Gorzowskiej, od południa z Pojezierzem Łagowskim i Pojezierzem Poznańskim, a na zachodzie łączy się z Kotliną Freienwaldzką. Długość Kotliny dochodzi do 120 km, szerokość do 35 km, a powierzchnia obejmuje około 3740 km². Najszersza jest terasa zalewowa. Terasa zalewowa jest najbardziej dynamicznie zmieniającym się fragmentem pradoliny, w części obwałowana.

Kotlina Gorzowska składa się z dwóch części:

- od Czarnkowa i Obornik po Santok (tam gdzie Noteć uchodzi do Warty);

- od Santoka (od ujścia Noteci do Warty) po ujście Warty do Odry.

Na wydmowym terenie międzyrzecza Warty i Noteci, rozciąga się wielki kompleks leśny, tzw. Puszcza Notecka. Zachodnią część doliny (niegdyś zabagnioną) tworzy niska terasa łąkowa.

Odcinek Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej od Santoka po ujście Warty do Odry, nazywany jest często Pradoliną Warty i Noteci (Kozarski 1965).

Na odcinku Stare Polichno – Santok północna dolina Warty „otwiera się” prostopadle na Pradolinę Torunsko-Eberswaldzką. W rejonie tym występuje dość nisko dno doliny Warty i dlatego też już przy średnich stanach wód najszybciej wypełnia się obszar pomiędzy wsią Santok i Policheńskimi Górami na lewym brzegu Noteci oraz wschodnia część rezerwatu przyrody „Zakole Santockie”.

Obornicka Dolina Warty to obszar od ujścia Wełny do Warty do ujścia Noteci do Warty. Jest to odcinek o długości około 140 km i dolinie szerokiej od 2 do 4 km. Dno doliny zajęte jest przez łąki, a przylegające piaszczyste tarasy pokryte są borami sosnowymi.

Międzyrzecze Warty i Noteci obejmuje wysokie tarasy lodowcowo-rzeczne, pochylające się ze wschodu na zachód od ok. 60 m do 40 m n.p.m. Charakterystyczna cecha krajobrazu są wydmy o wysokościach względnych do 40 metrów – porasta je bór sosnowy nazywany Puszcza Notecką. Omawiana jednostka obejmuje niewielki południowy fragment gminy Santok.

Dolina Dolnej Noteci to odcinek doliny Noteci od ujścia Gwdy do połączenia Noteci z Wartą. Jest to obszar o długości około 170 km. Różnice wysokości sięgają od 47 m n.p.m. do 19 m n.p.m. Dolina Noteci na tym odcinku charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem co wyraża się zmienną szerokością dla doliny (tzw. Łęgi Nadnoteckie) od 2 do 10 km. Zwężenia występują m.in. w łuku doliny pod Santokiem, a rozszerzenia między Drezdenkiem i Santokiem. Holoceńskie tarasy zalewowe pokryte są łakami. Ponad nimi wznoszą się piaszczyste tarasy lodowcowo-rzeczne (najczęściej zalesione), powstałe w czasie recesji zlodowacenia. Noteć nadpływa z południa ogromnym łukiem zwanych „Zakolem Santockim” Łącząc się nim z Wartą pod krawędzią pradoliny.

Od północy – od strony wysoczyzny morenowej, aż po koryto Noteci jest to obszar całkowicie odlesiony. Do głównego koryta Noteci równolegle płynie Stara Noteć oraz Kanał Rana.

II.1.7.2. WODY POWIERZCHNIOWE

Gmina Santok, tak jak obszar całego województwa lubuskiego, znajduje się w dorzeczu Odry, należącego do zlewiska Morza Bałtyckiego. Obszar gminy w całości przynależy do zlewni rzeki Warty. W skład wód powierzchniowych wchodzą: gęsta sieć rzek, strumieni i kanałów oraz niewielki udział wód stojących. Grunty pod wodami zajmują 2,9 % powierzchni gminy.

II.1.7.3. WODY PŁYNĄCE

Obecny układ rzek w województwie lubuskim jest pozostałością po okresie glacjalnym, kiedy rzeki odprowadzały wielkie ilości wody z topniejącego lądolodu. Sieć rzek w gminie ma układ równoleżnikowy co wynika z faktu, iż w swoim biegu wykorzystują Pradolinę Toruńsko-Eberswaldzka. Główną osią sieci wód całego regionu jest Odra wraz z Wartą, Notecią i Obrą. Rzeki płynące w granicach województwa charakteryzują się łagodnym reżimem wodnym. Duże rzeki jak Warta, Noteć i Odra, reagują na zmiany atmosferyczne wolniej niż rzeki górskie. Małe rzeki, przepływające przez jeziora, mają reżim bardziej wyrównany, ponieważ jeziora spełniają funkcję naturalnych zbiorników retencyjnych. Należy zaznaczyć, że systemy kanałów i przepompowni w dolinach Odry, Warty i Noteci pełni również funkcję systemów melioracyjnych nawadniająco-odwadniających dużych powierzchni użytków zielonych (A. Macias 1998).

W województwie lubuskim przeważają rzeki nizinne, choć występują również rzeki o charakterze podgórskim ze względu na znaczny spadek (np. Drawa, Santoczna, Kłodawa).

II.1.7.4. WODY STOJĄCE

Jeziora w gminie Santok nie stanowią wyraźnego akcentu w strukturze krajobrazu. Widoczny jest wyraźny podział genetyczny na jeziora zlokalizowane w części wysoczyznowej oraz jeziora występujące w strefie pradolinnej.W części wysoczyznowej występują śródleśne jeziora typu rynnowego - od północy jezioro Przecięte, następnie jezioro Racze i Małe Racze - położone w dolinie rzeczki Łącznej, która swe wody odprowadza do Kanału Rana. W bezpośrednim otoczeniu jezior i w ich zlewni nie znajdują się źródła zanieczyszczeń. Gmina Santok nie prowadzi badań ich stanu czystości.

Innym elementem przyrodniczym bezpośrednio wpływającym na funkcjonowanie przyrodnicze obszaru gminy, są kompleksy leśne.

Patrząc z dalszej perspektywy należy powiedzieć, że obszar gminy Santok leżąc prawie w całości w zlewni rzeki Warty posiada znaczenie dla jakości wód tej rzeki, a tym samym ustanowionych tu obszarów ochrony pośredniej ujęcia wody pitnej dla Gorzowa Wlkp.

II.1.8. Powiązania w zakresie działalności administracji rządowej i samorządowej.

Stan obecny.

Gmina Santok położona jest w pólnocno-wschodniej części województwa lubuskiego, które pod względem terytorialnym jest jednym z mniejszych województw Polski. Powierzchnia województwa wynosi 13 984 km2, a liczba ludności ponad 1.020 tys. osób.

Pod względem administracyjnym województwo podzielone jest na 83 gminy, w tym 9 miejskich, 33 miejsko-wiejskich i 41 wiejskie. W województwie wydzielono ponadto 13 powiatów o zróżnicowanym zasięgu działania.

Gmina Santok należy do powiatu administracyjnego Gorzów Wlkp.

W powiecie tym znajdują się ponadto gminy: wiejskie Gorzów Wlkp. , Deszczno , Bogdaniec, Witnica,Lubiszyn, Kłodawa,

Miasto Gorzów Wlkp. jest największym co do wielkości miastem w województwie Lubuskim, poza Urzędem Wojewódzkim swoją siedzibę mają tu także, Starostwo Powiatowe Powiatowy Urząd Pracy i Sąd Rejonowy.

II.1.9. Związki w zakresie infrastruktury społecznej.

II.1.9.1. Służba Zdrowia.

Teren gminy podzielony jest na dwa rejony zapobiegawczo - lecznicze

A. Rejon I obejmuje miejscowości:

- Gralewo

- Górki

- Janczewo

- Płomykowo

- Santok

- Stare Polichno

B. Rejon II obejmuje miejscowości

- Baranowice

- Jastrzębnik

- Lipki Małe

- Lipki Wielkie

- Ludzisławice

- Mąkoszyce

- Nowe Polichno

Miejscowości Czechów i Wawrów włączone są w obwód leczniczo – zapobiegawczy miasta Gorzowa Wlkp.

Usługi medyczne zostały, od 1 stycznia 2000r., całkowicie sprywatyzowane w oparciu o umowy poszczególnych świadczeniodawców z Narodowym Funduszem Zdrowia Oddział Lubuski. Udzielane usługi i porady medyczne są bezpłatne.

1. Podstawową opiekę zdrowotną w I rejonie zapobiegawczo – leczniczym, prowadzi: Ośrodek Zdrowia w Santoku ul.Gorzowska 43

2. Podstawową opiekę zdrowotną w II rejonie zapobiegawczo – leczniczym , prowadzi: Ośrodek Zdrowia w Lipkach Wielkich – Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej J.H.O „ESKULAP” w Gorzowie Wlkp ul.Gwiaździsta 16, filia: Ośrodek Wiejski w Lipkach Wielkich.

Oprócz podstawowej opieki medycznej, w ośrodkach świadczone jest leczenie w zakresie:

A. W I rejonie leczniczym, Santok

- Lekarz ginekolog, 1 raz w tygodniu

- Lekarz stomatolog, 5 razy w tygodniu

B. W II rejonie leczniczym, Lipki Wielkie

- Lekarz ginekolog, 1 raz w tygodniu

- Lekarz stomatolog, 5 razy w tygodniu

- Rehabilitant (kinezyterapia, fizjoterapia), 5 razy w tygodniu

C. Miejscowości Wawrów i Czechów obsługuje Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej „MEDICA” w Gorzowie Wlkp.

Higiena szkolna odbywa się w szkole podstawowej w Wawrowie jeden raz w tygodniu, na podstawie indywidualnego kontraktu z pielęgniarką.

II.1.9.2. Oświata.

Rada Gminy w Santoku jest organem prowadzącym następujących placówek oświatowo-wychowawczych:

1. Zespół Szkół nr 1 w Santoku; ul.Gralewska 9 , obejmujący:

- Szkołę podstawową

- Gminazjum

- Filia Szkoły Podstawowej w Starym Polichnie

- Oddział Przedszkolny w Starym Polichnie

2. Zespół Szkół nr 2 w Lipkach Wlk; ul.Szosowa , obejmujący:

- Szkołę Podstawową

- Gminazjum

3. Szkołę Podstawową w Janczewie

- Oddział Przedszkolny

4. Szkołę Podstawową w Wawrowie

5. Gminne Przedszkole w Santoku

- Filia w Gralewie

6. Gminne Przedszkole w Lipkach Wlk.

7. Gminne Przedszkole w Wawrowie

Dodatkowo na terenie gminy znajduje się Specjalny Ośrodek Szkolno – Wychowawczy w Lipkach Wlk., którego organem prowadzącym jest Starostwo Powiatowe w Gorzowie Wlkp. W ośrodku (z internatem) przebywa i uczy się 75 wychowanków.

Część uczniów z miejscowości Wawrów i Czechów korzysta z gimnazjum, bądź ze szkoły podstawowej, w Gorzowie Wlkp.

Szkolnictwo podstawowe znajduje się w gestii Urzędu Gminy Santok. Pod względem merytorycznym nadzorowane jest ono przez Delegaturę Kuratorium Oświaty i Wychowania w Gorzowie Wlkp.,

II.1.10. Związki w zakresie infrastruktury technicznej.

II.1.10.1. Komunikacja.

a) Drogownictwo.

Województwo Lubuskie jest województwem przygranicznym, graniczy z województwem zachodniopomorskim, wielkopolskim, dolnośląskim i Republiką Federalną Niemiec.

Gmina Santok leży w powiecie gorzowskim i graniczy z gminami Kłodawa , Deszczno i Gorzów Wlkp. (powiat gorzowski), Skwierzyna (powiat międzyrzecki), Drezdenko, Zwierzyn, Strzelce Krajeńskie (powiat strzeleckokrajeński).

Na terenie województwa lubuskiego znajduje się obecnie 7 drogowych przejść granicznych: Kostrzyn, Słubice, Świecko (największy w Polsce terminal odpraw celnych), Gubin, Olszyna, Łęknica i Przewóz.

Drogi krajowe nr 2, 3, 12, 22, 24, 32, 34, 118, 132, 133, 137, 274, 275, 283, 284, 298 są głównymi ciągami komunikacyjnymi łączącymi województwo lubuskie z ościennymi województwami.

Przygraniczne położenie powoduje, że przez teren województwa lubuskiego przebiegają 4 ważne szlaki drogowe o znaczeniu międzynarodowym:

- trasa E 30 z Irlandii, przez Wielką Brytanię, Holandię, Niemcy, do Moskwy,

- trasa E 65 z Malmö przez Szczecin, Pragę, Belgrad, Ateny na Kretę,

- trasa E 36 z Berlina do Wracławia i dalej poprzez E 40 do Kijowa,

- trasa nr 22 z Berlina przez Kostrzyn, Tczew do Gdańska i Kaliningradu.

Wyżej wymienione drogi charakteryzują się wysokim natężeniem ruchu samochodowego. Po drogach tych odbywa się także główny tranzytowy ruch turystyczny.

Drogi wojewódzkie tworzą podstawową sieć drogową gminy:

Na terenie gminy Santok znajduje się 26,0 km dróg wojewódzkich

- Droga wojewódzka nr 158, przecinająca gminę z zachodu na wschód, relacji Gorzów Wlkp – Drezdenko.

- Droga wojewódzka nr 159 relacji Skwierzyna – Drezdenko (w miejscowości Nowe Polichno łączy się z drogą wojewódzką nr 158

Drogi wojewódzkie są administrowane przez Zarząd Dróg Wojewódzkich w Zielonej Górze, podległy Marszałkowi Województwa.

Drogi powiatowe są uzupełnieniem sieci dróg wojewódzkich:

- Droga nr 11–306, relacji Stare Polichno – Murzynowo.

- Droga nr 11–314, relacji Czechów – Wawrów – Wojcieszyce.

- Droga nr 11–317, relacji Czechów – Janczewo – Zdroisk.

- Droga nr 11–318, relacji Janczewo – Różanki

- Droga nr 11–319, relacji Gorzów Wlkp. – Czechów – Santok

- Droga nr 11–321, relacji Stare Polichno – Ludzisławice.

- Droga nr 11–322, relacji Santok – Płomykowo – Górki Noteckie.

- Droga nr 11–327, relacji Lipki Wlk. – Lipki Małe

- Droga nr 11–341, relacji Gralewo (Szkoła Santok) – Płomykowo

- Droga nr 11–348, relacji Płomykowo – Górki Noteckie

- Droga nr 11–350, relacji Nierzym – Janczewo

Drogi powiatowe są administrowane przez Zarząd Dróg Powiatowych w Gorzowie Wlkp., podległy Staroście Powiatu Ziemskiego.

b) Komunikacja publiczna.

Gmina Santok posiada regularne połączenia autobusowe z miejscowościami województwa lubuskiego:

Funkcjonują cztery linie autobusowe relacji: Gorzów Wlkp. – Santok – Lipki Wielkie – Drezdenko, Gorzów Wlkp. – Santok – Stare Polichno – Skwierzyna, Gorzów Wlkp – Santok – Chełst i Gorzów Wlkp – Międzyrzecz.

c) Komunikacja wodna, śródlądowa.

- Gmina Santok posiada sezonowe połączenia poprzez przystań rzeczną w Santoku dla statków turystycznych i sportowych, wyposażoną w urządzenia sanitarne

d) Kolejnictwo.

Przez województwo lubuskie przebiegają 3 ważne szlaki kolejowe:

- trasa E 40 z Europy Zachodniej, przez Berlin, Frankfurt, Poznań Warszawę do Rosji,

- trasa Berlin – Kostrzyn – Tczew – Kaliningrad (dawna Ostbahn – Kolej Wschodnia),

- Nadodrzańska Magistrala Kolejowa ze Szczecina przez Kostrzyn, Zieloną Górę, Wrocław do GOP.

Przez teren gminy przebiega linia kolejowa Kostrzyn – Tczew .

W gminie Santok jest stacja Santok,

e) Lotnictwo.

Obecne lądowisko zlokalizowane na terenie lasów Nadleśnictwa Karwin wykorzystywane jest wyłącznie dla potrzeb gospodarki leśnej.

f) Energetyka.

Przez zachodnią część gminy (rejon Czechowa) przebiega linia wysokiego napięcia 400 kV. Relacji Krajnik – Plewiska.

Ponadto dwie linie średniego wysokiego napięcia 110 kV; jedna w rejonie Czechowa, druga relacji Gorzów – Strzelce Krajeńskie przecina gminę z północnego zachodu do miasta Gorzowa.

Linie średniego napięcia 15 kV przebiegają przez większość miejscowości, oprócz Lipek Małych, Mąkoszyc i Baranowic.

Sieć linii rozdzielczych niskiego napięcia (0,4 kV) istnieją w każdej miejscowości.

g) Telekomunikacja.

Teren gminy znajduje się w rejonie działania Telekomunikacji Polskiej S.A – Zakładu Telekomunikacji w Gorzowie. Operator w latach 1996 – 1999 w znacznym stopniu zainwestował w rozwój infrastruktury telekomunikacyjnej. Zaowocowało to budową szeregu nowoczesnych sieci magistralnych (światłowody – dostęp do internetu) oraz ziemnych sieci rozdzielczych. W okresie tym wymieniono również starą centralę automatyczną w Santoku i Lipkach Wielkich, na cyfrową.

h) Gazownictwo.

Gmina Santok szczególny nacisk położyła na radykalną poprawę stanu środowiska naturalnego, dzięki tej idei w latach 1990 – 98 na terenie gminy dynamicznie rozwinęła się budowa m.in. gazociągów. Gmina zasilana jest przez Rejon Gazowniczy Gorzów gazem Gz - 50

Łączna długość sieci gazowej na terenie gminy wynosi – 43,1 km. Dostęp do gazu posiadają miejscowości położone powyżej Warty i Noteci – potencjalnie 640 obiektów, tj. blisko 60% mieszkańców gminy.

II.1.11. Działalność gospodarcza w regionie.

Głównymi gałęziami gospodarki, jakie rozwinęły się w regionie są rolnictwo i leśnictwo oraz towarzysząca im działalność produkcyjna.

Uprzemysłowienie regionu jest niskie i bazuje w znacznej mierze na surowcach lokalnych, a przede wszystkim na płodach rolnych, zasobach leśnych i kruszywach mineralnych.

Na terenie gminy Santok jest zarejestrowanych 422 podmiotów gospodarczych, które aktualnie prowadzą działalność. Są to głównie osoby z terenu gminy Santok, około 5 % stanowią osoby spoza terenu – w większości mieszkańcy Gorzowa Wlkp.

Z większych zakładów zatrudniających powyżej 5 pracowników można wymienić:

1. Zakład Przetwórstwa Mięsnego Pana Pawlaka w Wawrowie;

2. Ubojnię Drobiu SANDROB w Płomykowie

3. Zakład Kalibracji Jelit Naturalnych SARRIS –DARM w Czechowie

4. Warsztat Produkcji Oklein Popczak & Spółka w Wawrowie

5. Hurtownię Materiałów Elektrycznych EL-KAB w Wawrowie

6. Zakład Produkcji Farb i Lakierów HAYA w Górkach

7. Wytwórnia Lodów KOMAGES w Janczewie

8. Przedsiębiorstwo PUH w Wawrowie – Studio Mebli Kuchennych

9. Piekarnię w Wawrowie Państwa Kopańskich

10. Przetwórnia Owocowo-Warzywna w Starym Polichnie

11. Zakład Konfekcjonowania Ziół „Eko Fix” w Starym Polichnie

12. Gminna Spółdzielnia „Samopomoc Chłopska” w Lipkach Wlk.

13. Ralex – Tartak Santok

14. Piekarnia Wawrów

15. Zakład Sieci Sanitarnych „M&K” w Gralewie

16. Zakład Produkcji Żaluzji „Baz – Art.”

17. Zakład Produkcji Kostki Brukowej „:Polkam” w Janczewie

18. Hurtownia Materiałów Elektrycznych „El-Kab” w Wawrowie

Dotychczasowy rozwój działalności gospodarczej w gminie Santok potwierdza tendencje rozwojowe regionu. Ze względu na brak rozwiniętej bazy przetwórczej, gmina Santok może odgrywać rolę producenta bazy surowcowej dla przemysłu spożywczego i drzewnego.

Znaczące w skali regionu walory przyrodnicze spowodowały rozwój funkcji turystycznej, która zaczyna odgrywać coraz większą rolę w rozwoju gospodarczym. Najczęściej odwiedzanym terenem w regionie jest obszar rzeki Warty.

II.2. Ograniczenia w zagospodarowaniu przestrzennym obszarów na terenie gminy Santok wynikające z obowiązujących przepisów.

II.2.1. Ograniczenia w użytkowaniu terenów.

Ograniczenia w użytkowaniu terenów wynikają przede wszystkim z przepisów prawnych dotyczących ochrony przyrody, a także z przepisów związanych z planowanymi inwestycjami w zakresie budowy obejść drogowych oraz konieczności uregulowania gospodarki wodno-ściekowej na terenie gminy.

II.2.1.1. Ochrona przyrody.

a) Rezerwaty przyrody

Do południowej granicy gminy przylega, ustanowiony w 1998 r. rezerwat „Zakole Santockie”. Rezerwat leży w całości na terenie gminy Deszczno, natomiast jego północna otulina na terenie gminy Santok. Z wysoczyzny na terenie gminy roztacza się poprzez rzekę Wartę jedyny w swoim rodzaju widok na płaski teren zakola Warty. Powierzchnia rezerwatu wynosi 480,67 ha o złożonym charakterze florystyczno – ornitologicznym. Jest to teren zalewany okresowo przez Wartę, z wieloma starorzeczami, oczkami wodnymi oraz malowniczymi kępami lasu i zarośli. Największy urok sprawiają luźno rosnące dęby i inne gatunki drzew, wśród których wybrano 220 pomników przyrody. Teren ten jest miejscem bytowania i rozrodu dzikich zwierząt, szczególnie ptaków lęgowych i przelotnych w liczbie 177 gatunków. Teren rezerwatu i otuliny ma podobne znaczenie jak rezerwat „Słońsk”.

b) Obszary chronionego krajobrazu

Drugim obszarem, który częściowo położony jest w gminie, jest Obszar Chronionego Krajobrazu „Puszcza Barlinecka”. Powierzchnia całkowita obszaru to 26 837 ha, fragment należąc administracyjnie do gminy – 3 050 ha. Jest to fragment większego kompleksu leśnego jakim jest Puszcza Barlinecka, usytuowany w północnej części gminy, do którego przylegają użytki rolne i nieużytki. Przez obszar ten przepływa rzeka Santoczna, tworząc gdzieniegdzie malownicze krajobrazy. Jest ona jednocześnie korytarzem ekologicznym łączącym te lasy z zasadniczym kompleksem leśnym Puszczy Barlineckiej.

c ) Pomniki przyrody

W wykazie sporządzonym przez Urząd Gminy Santok figuruje 5 pomników przyrody. Wszystkie pomniki to pojedyncze drzewa, z czego cztery to dęby szypułkowe (Quercus robur) a jeden platan (Platanus acerifolia). Stan zachowania jednego dębu (w Lipkach Małych) opisany został jako „obumierający”. Pozostałe dęby rosną w Santoku (dwa okazy) i Nowym Polichnie. Platan usytuowany jest w Janczewie.

d) Użytki ekologiczne

Użytki ekologiczne są to często obszary nie użytkowane gospodarczo, zasługujące na ochronę jako pozostałości ekosystemów mających znaczenie dla zachowania unikatowych zasobów genowych i typów środowiska takich jak m.in. kępy drzew i zakrzaczeń, starorzecza i torfowiska, bagna, zbiorniki wodne.

Rada Gminy Uchwałą z dnia 27 listopada 2003 r. powołała użytek ekologiczny na obszarze terenów przyległych do ujścia Noteci do Warty, wraz z samym ujściem i dolnym fragmentem Noteci. Łączna powierzchnia użytku wynosi 143,2174 ha i są to głównie rozlewiska, łąki, nieużytki i tereny zakrzaczone bądź zadrzewione. Na terenie administrowanym przez Nadleśnictwo Kłodawa, w pobliżu miejscowości Gralewo zlokalizowane są kolejne dwa użytki ekologiczne - jeden o powierzchni 0,30 ha chroniący fragment łąki oraz drugi o powierzchni 0,60 ha na obszarze torfowiska.

e) Objęte ochroną gniazda ptaków drapieżnych

W nadleśnictwie Kłodawa w oddziale 679 występuje chronione gniazdo bielika, dla którego ustanowiona została strefa ochronna.

f) Obszary NATURA 2000

Gmina	Udział powierzchni gminy w ostoi (%)
Deszczno	35,1
Santok	57,0
Gorzów Wlkp.	8,1

Na terenie obszaru „Ujście Noteci” występują różne typy siedlisk chronionych:

Typy chronionych siedlisk	Powierzchnia siedliska chronionego (ha)
górskie i niżowe ziołorośla nadrzeczne i okrajkowe	3
grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny	5
lasy łęgowe i nadrzeczne zarośla wierzbowe	5
łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe	15
murawy kserotermiczne (priorytetowe są tylko murawy z istotnymi stanowiskami storczyków)	5
niżowe i górskie łąki użytkowane ekstensywnie	10
starorzecza i inne naturalne; eutroficzne zbiorniki wodne	7
zalewane muliste brzegi rzek	1

Od strony północnej gmina Santok sąsiaduje z obszarem sieci NATURA 2000 „Puszcza Barlinecka” – PLH080014.

„Obszar chronionego krajobrazu obejmuje wyróżniające się krajobrazowo tereny o różnych typach ekosystemów. Zagospodarowanie tych systemów powinni zapewniać stan względnej równowagi ekologicznej systemów przyrodniczych”. Jednocześnie Ustawa o ochronie przyrody (Dz.U. z 1991r., Nr 114, poz. 492 z późniejszymi zmianami) w art.32 pozwala wojewodzie na wprowadzenia ograniczeń, zakazów i nakazów Między innymi zgodnie z wymienionym rozporządzeniem należy:

a) nie lokalizować wysypisk i wylewisk odpadów,

b) ograniczyć wydobywanie surowców mineralnych do niezbędnego minimum, zapewniając jednocześnie ochronę walorów krajobrazowych,

c) nowo budowane linie komunikacyjne wyposażyć w przejścia lub przepusty dla zwierząt,

d) inwestycje melioracyjne, które mogą wpływać negatywnie na stan środowiska przyrodniczego uzgadniać z Wojewodą,

e) ograniczyć wycinanie drzew i krzewów z zadrzewień rosnących wzdłuż linii brzegowej jezior i rzek,

f) nie projektować budowy lub rozbudowy obiektów mogących pogorszyć stan środowiska przyrodniczego,

g) nie projektować obiektów budowlanych nad jeziorami i rzekami naruszających walory krajobrazowe środowiska lub uniemożliwiające ludziom oraz zwierzętom dziko żyjącym dostęp do wód,

h) napowietrzne linie kablowe oraz linie komunikacyjne i inne urządzenia liniowe wykonać w sposób zapewniający zachowanie walorów krajobrazowych,

i) obiekty turystyczne lokalizować na terenie istniejącego zainwestowania,

j) nie przeznaczać pod zabudowę oraz urządzenia placów biwakowych gruntów położonych: w obrębie obrzeży jezior i zbiorników wodnych o powierzchni ponad 10 ha w pasie o szerokości mniejszej niż 100 m, na obrzeżach rzek, kanałów, strumieni, jezior i stawów rybnych w pasie zapewniającym dogodny przejazd wzdłuż wód.

Jednocześnie wyżej wymienionym rozporządzeniem Wojewoda określa, że: w celu zachowania odpowiednich warunków wypoczynkowych ludności nad jeziorami zabrania się używania łodzi z napędem spalinowym, z wyjątkiem łodzi patrolowych służb specjalnych i gospodarstw rybackich.

Na obszarach chronionego krajobrazu obowiązują także najniższe z dopuszczalnych natężeń hałasu w środowisku (Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30.09.1980 r. w sprawie ochrony środowiska przed hałasem i wibracjami (Dz.U. Nr 24, poz.90).

g) Ochrona ludzi i środowiska przed szkodliwym promieniowaniem niejonizującym.

Zarządzeniem Ministra Górnictwa i Energetyki z dnia 28 stycznia 1985 r. w sprawie szczegółowych wytycznych projektowania i eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych w zakresie ochrony ludzi i środowiska przed oddziaływaniem pola elektromagnetycznego (M.P.Nr, poz 24) , które dotyczą projektowania napowietrznych linii elektromagnetycznych o napięciu znamionowym 110 kV i wyższym, ustalono dwie strefy wokół urządzeń elektromagnetycznych:

1. strefę ochronną pierwszego stopnia jako obszar otaczający źródło pola elektromagnetycznego, w którym natężenie pola elektromagnetycznego przekracza wartości 10kV/m przy najwyższym napięciu roboczym urządzenia;

2. strefę ochronną drugiego stopnia jako obszar otaczający źródło pola elektromagnetycznego, w którym natężenie pola elektromagnetycznego wynosi od 1kV do 10kV/m przy najwyższym napięciu roboczym urządzenia.

Zgodnie z ocenami oddziaływania na środowisko stacji bazowych telefonii komórkowej wykonanymi po ich uruchomieniu – stref uciążliwości nie wyznacza się.

h) Ochrona ujęć wody.

Zgodnie z ostatnimi zmianami do Ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska koniecznością jest ustanawianie stref ochronnych dla źródeł i ujęć wody służącej do zbiorowego zaopatrywania ludności w wodę do picia i potrzeb gospodarstw domowych oraz do produkcji artykułów żywnościowych i farmaceutycznych. Zasady ustanawiania stref ochronnych źródeł i ujęć wody określa Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 5 .11.1991 r. (Dz. U. Nr 116, poz.504). Rozporządzenie to wyróżnia następujące tereny w strefie ochronnej:

· ochrony bezpośredniej;

· ochrony pośredniej;

- teren wewnętrzny,

- teren zewnętrzny.

Teren ochrony bezpośredniej ujęcia wód podziemnych obejmuje grunty, na których jest usytuowane ujęcie wody, oraz otaczający e pas gruntu o szerokości, licząc od zarysu budowli i urządzeń, służących do poboru wody:

a) przy studniach wierconych - 8-10 m;

b) przy studniach kopanych - 10-15 m;

c) przy studniach zbiorczych poziomych systemów drenażowych - od 10 do 15m;

d) przy ujęciu naturalnego wypływu wód podziemnych - od 15 do 20 m.

Na terenie ochrony bezpośredniej zabronione jest użytkowanie gruntów do celów nie związanych z eksploatacją ujęcia.

Strefę bezpośrednią i pośrednią ustala się na podstawie dokumentacji hydrologicznej. Zakres możliwych do wprowadzenia zakazów na terenie strefy ochronnej jest bardzo szeroki i obejmuje tak ważne dla zagospodarowania przestrzennego elementy jak: budowa osiedli mieszkaniowych, wydobywanie kopalin, lokalizacja zakładów przemysłowych, lokalizacja wysypisk odpadów, urządzanie parkingów i obozowisk i wiele innych.

II.2.2. Ograniczenia w zmianie przeznaczenia terenów.

Ograniczenia w zmianie przeznaczenia terenów dotyczą przede wszystkim gruntów rolnych i leśnych. Zgodnie z Ustawą z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz.U Nr. 16 z późniejszymi zmianami)

ochrona gruntów rolnych polega na:

a) ograniczeniu przeznaczania na cele nierolnicze lub nieleśne,

b) zapobieganiu procesom degradacji i dewastacji gruntów rolnych oraz szkodom w produkcji rolniczej, powstającym wskutek działalności nierolniczej,

c) rekultywacji i zagospodarowaniu gruntów na cele rolnicze,

d) zachowaniu torfowisk i oczek wodnych jako naturalnych zbiorników wodnych,

natomiast ochrona gruntów leśnych polega na:

a) ograniczeniu przeznaczania na cele nieleśne lub nierolnicze,

b) zapobieganiu procesom degradacji i dewastacji gruntów leśnych oraz szkodom w drzewostanach i produkcji leśnej, powstającym wskutek działalności nieleśnej,

c) przywracaniu wartości użytkowej gruntom, które utraciły charakter gruntów leśnych wskutek działalności nieleśnej,

d) poprawianiu ich wartości użytkowej oraz zapobieganiu obniżania ich produkcyjności.

Należy podkreślić, że do gruntów rolnych zalicza się także: parki wiejskie, grunty pod budynkami wchodzącymi w skład gospodarstw, zadrzewień i zakrzaczeń śródpolnych, pracownicze ogródki działkowe, torfowisk i oczek wodnych.

Przeznaczenie gruntów rolnych i leśnych na cele nierolnicze i nieleśne dokonuje się w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego.

Przeznaczenie na cele nierolnicze i leśne:

1) gruntów rolnych stanowiących użytki rolne klas I-III, jeżeli ich zwarty obszar projektowany do takiego przeznaczenia przekracza 0,5 ha - wymaga uzyskania zgody Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej⁽⁴⁾,

2) gruntów leśnych stanowiących własność Skarbu Państwa - wymaga uzyskania zgody Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa⁽⁵⁾ lub upoważnionej przez niego osoby,

3) gruntów rolnych stanowiących użytki rolne klas IV, jeżeli ich zwarty obszar projektowany do takiego przeznaczenia przekracza 1 ha,

4) gruntów rolnych stanowiących użytki rolne klas V i VI, wytworzonych z gleb pochodzenia organicznego i torfowisk, jeżeli ich zwarty obszar projektowany do takiego przeznaczenia przekracza 1 ha,

5) pozostałych gruntów leśnych

- wymaga uzyskania zgody wojewody wyrażanej po uzyskaniu opinii izby rolniczej.

III. UWARUNKOWANIA WEWNĘTRZNE ROZWOJU GMINY SANTOK.

Uwarunkowania wewnętrzne rozwoju gminy Santok zostały rozpoznane w oparciu o analizę następujących elementów:

a) w zakresie środowiska przyrodniczego:

· rozpoznanie zasobów przyrodniczych gminy,

· rozpoznanie obowiązującego zakresu ochrony prawnej środowiska przyrodniczego;

b) w zakresie środowiska kulturowego:

· rozpoznanie zasobów środowiska kulturowego,

· rozpoznanie walorów krajobrazowych,

· rozpoznanie obowiązującego zakresu ochrony prawnej środowiska kulturowego;

c) w zakresie sytuacji demograficznej:

· rozpoznanie struktury osadnictwa,

· rozpoznanie struktury wieku i płci,

· rozpoznanie struktury zatrudnienia i bezrobocia;

d) w zakresie infrastruktury społecznej:

· rozpoznanie zasobów infrastruktury społecznej

· określenie jakości życia mieszkańców;

e) w zakresie infrastruktury technicznej:

· rozpoznanie zasobów infrastruktury technicznej,

· rozpoznanie obsługi komunikacyjnej;

f) w zakresie działalności gospodarczej:

· rozpoznanie prowadzonej w gminie działalności produkcyjnej, usługowej, handlowej, turystycznej, rolniczej i leśnej,

· określenie struktury przestrzennej funkcji;

g) w zakresie jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej:

· rozpoznanie struktury użytków rolnych w gminie,

· rozpoznanie jakości użytków rolnych,

· rozpoznanie zaplecza produkcyjnego,

· rozpoznanie struktury własności gruntów.

III.1. Środowisko przyrodnicze gminy Santok.

III.1.1. Charakterystyka fizycznogeograficzna

Pradolina Toruńsko-Eberswaldzka, to obniżenie ciągnące się równoleżnikowo od okolic Płocka, wzdłuż doliny Wisły, Brdy, Noteci i Warty, tworzy ona unikatowa na skale światowa formę wklęsłą, która na obszarze województwa lubuskiego oddziela pojezierza: Południowopomorskie od Lubuskiego i Wielkopolskiego. Pradolina Toruńsko-Eberswaldzka jest to rozległa forma wklęsła, która oddziela pojezierza pomorskie od pojezierzy wielkopolskich, związanych z fazą poznańską zlodowacenia wiślanego tj. Pojezierza Lubuskiego i Pojezierza Wielkopolskiego. Jej szerokość waha się od 5 do 37 km i jest to największa tego rodzaju forma na świecie.

Kotlina Gorzowska składa się z dwóch części:

- od Czarnkowa i Obornik po Santok (tam gdzie Noteć uchodzi do Warty);

- od Santoka (od ujścia Noteci do Warty) po ujście Warty do Odry.

Na wydmowym terenie międzyrzecza Warty i Noteci, rozciąga się wielki kompleks leśny, tzw. Puszcza Notecka. Zachodnią część doliny (niegdyś zabagnioną) tworzy niska terasa łąkowa.

Odcinek Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej od Santoka po ujście Warty do Odry, nazywany jest często Pradoliną Warty i Noteci (Kozarski 1965).

Dolina Dolnej Warty rozciąga się od Santoka (ujście Noteci do Warty) do Kostrzyna (ujście Warty do Odry). Jest to obszar o długości 55 km i szerokości do 20 km. Wyróżniono w jego obrębie dwa mikroregiony: podmokły taras zalewowy oraz taras piaszczysty. Zmeliorowany taras zalewowy osiąga szerokość 8-10 km, nazywany jest Łęgami Warciańskimi. Taras piaszczysty jest najczęściej zalesiony. Jako odrębny mikroregion potraktowano stożek napływowy Warty przy jej połączeniu z Notecią. Na odcinku Stare Polichno – Santok północna dolina Warty „otwiera się” prostopadle na Pradolinę Torunsko-Eberswaldzką. W rejonie tym występuje dość nisko dno doliny Warty i dlatego też już przy średnich stanach wód najszybciej wypełnia się obszar pomiędzy wsią Santok i Policheńskimi Górami na lewym brzegu Noteci oraz wschodnia część rezerwatu przyrody „Zakole Santockie”.

III.1.2. Warunki klimatyczne

Gmina Santok znajduje się w strefie tzw. cyrkulacji zachodniej. Równoleżnikowy układ jednostek orograficznych, płaskodenna i odsłonięta od zachodu pradolina, stwarzają dogodne warunki napływu mas powierza z zachodu. Cechy klimatu oceanicznego przejawiają się w małych amplitudach temperatur rocznych (do 19,6^o C) i dobowych (8^o C), łagodnym przebiegu zimy (jest krótsza i później się rozpoczyna niż w innych częściach kraju), przy stosunkowo niskich temperaturach latem i wysokich zimą. Okres wegetacyjny jest dłuższy i rozpoczyna się wcześniej niż w środkowych i wschodnich częściach kraju, przy podobnych cechach w stosunku do regionów sąsiednich.

Klimat doliny dolnej Warty i Noteci charakteryzuje się dużą zmiennością. W północno-zachodniej Polsce widoczna jest większa częstotliwość przemieszczania się niżów barycznych znad Bałtyku niż w innych częściach Polski, co tym, samym wpływa na fakt, iż różnorodność typów pogody występuje tu we wszystkich porach roku. Wyraźnie zróżnicowanie rzeźby terenu związane z obecnością systemu dolinnego, krawędzi wysoczyznowej oraz terenów wysoczyznowych, wpływa zarówno na zróżnicowanie warunków klimatycznych na ich obszarze jak i na zmienność warunków wzdłuż pradoliny. Równoleżnikowy układ pradoliny ułatwia przemieszczanie się z zachodu oceanicznych, wilgotnych mas powietrza. W efekcie dominują wiatry zachodnie (W, NW i SW). Najmniejszy udział mają wiatry sektora północnego (N i NE), (tab. 1, ryc. 1). Dominacja wiatrów zachodnich decyduje o znacznym zachmurzeniu tego obszaru albowiem napływają tu głównie masy wilgotnego powietrza morskiego. Współwystępujące fronty zokuldowane przynoszą silne wiatry i obfite opady. W okresie zimowym przeważają wiatry wschodnie (NE i SE) pochodzące z wyżu azjatyckiego, przynoszą ze sobą mroźną pogodę - ochłodzenie i stabilizację pogody. Wiosną dominują wiatry północne (NW, N, NE), latem zachodnie (W i NW), zaś jesienią cyrkulacji wschodniej, zachodniej i południowo-zachodniej (E, W i SW). Udział cisz wynosi rocznie dla stacji Gorzów 2,4 %, a przykładowo dla Słubic aż 19,0 %. W tym przypadku tak znaczna różnica wynika z położenia obu stacji w dolinach rzek – Gorzowa w dolinie o położeniu równoleżnikowym, Słubic – w dolinie o położeniu południkowym. Wpływ orografii zaznacza się też przy średnich rocznych prędkościach wiatrów – dla stacji w Gorzowie wynosi od 2,4 do 4,0 m/s, a dla Słubic od 1,4 do 3,0 m/s (W. Deja 1984, A. Macias 1998). Gmina Santok posiada szczególne warunki termiczne co wynika z obecności pradoliny i wysoczyzny. W pradolinie przeważają temperatury wyższe, a spowodowane jest to jej osłonięciem od północy barierą wysoczyzny. Kotlinowy charakter powoduje powstawanie na jej dnie zastoisk zimnego powierza, co z kolei prowadzi do powstawania w pradolinie częstych inwersji termicznych oraz wyższych niż na wysoczyźnie amplitud termicznych i niższych temperatur minimalnych[1]. Wzdłuż pradoliny średnie temperatury, we wszystkich miesiącach, obniżają się w kierunku wschodnim. Wzrost stopnia kontynentalizmu ku wschodowi wyraża się we wzroście średniej rocznej amplitudy temperatury[2]. Należy podkreślić, że choć temperatura obniża się wzdłuż Kotliny Gorzowskiej w kierunku wschodnim, to jednak jej spadek nie jest jednakowy na całej długości – wpływ na to ma szerokość pradoliny, nachylenie jej zboczy i wysokość wysoczyzn, z których może spływać chłodne powietrze. Badania przeprowadzone przez H. Kerna pod koniec lata 60-tych potwierdziły, iż w okresie zimowym cieplej jest w pradolinie niż na wysoczyźnie oraz fakt występowania w obrębie pradoliny w sezonie letnim niższych temperatur (tab. 2). Kern (1969) wykazał, że w porównaniu z krawędzią wysoczyzny, w pradolinie występują większe amplitudy dobowe temperatur i wyższe temperatury maksymalne. Według tego autora zrównanie temperatur ma miejsce w końcu kwietnia i około 1 października.

Region wyróżnia największa częstość występowania pogody ciepłej z bardzo dużym zachmurzeniem (średnio ok. 88 dni) oraz najmniejsza frekwencja dni z pogodą ciepłą i słoneczną. Również najmniej występuje dni mroźnych odznaczających się dużym zachmurzeniem, jest ich przeciętnie tylko 10,3. Cechą wyróżniającą z kolei jest obecność największej ilości dni przymrozkowych z opadem (ok. 33) i najmniejszą liczbę dni z pogodą mroźną z jednoczesnym występowaniem opadu (średnio 12,3 w roku).

A. Woś podkreśla, że region ten wyróżnia się w szczególności stosunkowo częstym występowaniem dni z pogodą chłodną, z dużym zachmurzeniem, bez opadu oraz dni przymrozkowych bardzo chłodnych jednocześnie pochmurnych z opadem. Z kolei mniej niż na pozostałym obszarze Niziny Wielkopolskiej występuje tutaj dni z pogodą dość mroźną z dużym zachmurzeniem, zarówno z opadem jak i bez opadu (średnio 2,1 i 2,6 dni).

M. Macias (1998) analizując środowisko przyrodnicze jako czynnik rozwoju regionu, uwzględnił w swoim opracowaniu krainy klimatyczne wyróżnione przez Biuro Planowania Przestrzennego w Gorzowie Wlkp., na podstawie istniejącego zróżnicowania elementów klimatycznych. Krainy te charakteryzujące się różnicami termiczno-wilgotnościowymi pokrywają się w przybliżeniu z dużymi jednostkami morfologicznymi byłego województwa gorzowskiego. Są to: Pojezierze Myśliborskie (krainy klimatyczne I i II), Kotlina Gorzowska (III, IV i V) oraz Pojezierze Lubuskie (VI, VII i VIII). Charakterystyka warunków klimatycznych i aerosanitarnych krain podaje tabela 6, a ich rozkład przestrzenny rycina 2. Zgodnie z tym podziałem gmina Santok znajduje się w III krainie klimatycznej Kotliny Gorzowskiej, która pomimo, iż wyróżnia się spośród pozostałych krain wyższymi średnimi temperaturami rocznymi, dobowymi i sezonu letniego, to jednak posiada niekorzystne warunki klimatyczne w okresie zimowym albowiem posiada najwięcej dni z przymrozkami oraz dni mroźnych w roku, a także możliwość występowania przymrozków w kwietniu i maju. Jest to obszar o nie tylko najniższych sumach opadów w roku, ale również najniższymi opadami w sezonie letnim. Pomimo tych niedogodności w krainie tej średnia długość okresu wegetacyjnego jest porównywalna z innymi krainami, a średnia długość okresu gospodarczego mieści się w ich górnych granicach.

W podziale na dzielnice rolniczo-klimatyczne Polski M. Gumińskiego (zmodyfikowanego przez J. Kondrackiego), gmina Santok mieści się w obrębie jednej z cieplejszych dzielnic Polski, tj. w dzielnicy bydgoskiej. Szczególną rolę w tym podziale ma fakt, iż jest to dzielnica o charakterze przejściowym pomiędzy dzielnicą pomorską (stosunkowo chłodną) i środkową (dość chłodną).

III.1.3. Geologia

Gmina Santok położona jest w obrębie olbrzymiej jednostki geostrukturalnej – monoklinie przedsudeckiej. Jest to cokół epiwarscyjskiej platformy, przykryty znacznej miąższości osadami permo-mezozoicznymi.

Lias – to głównie osady piaszczyste (piaskowce i piaski) o różnej granulacji, kwarcowe, często słabo scementowane lepiszczem ilastym lub syderytycznym, rozsypliwe. Podrzędnie występują wkładki iłowców, iłołupków i łupków ilastych oraz mułowców. W całym profilu liasu spotyka się nagromadzenia zwęglonej sieczki roślinnej, gniazda węgla brunatnego i siarczki. Osady zawierają bogata faunę otwornic, małżów, amonitów oraz ikro- i makrospory. W profilu geologicznym Gorzów Wlkp. miąższość liasu wynosi ok. 380 m.

Kreda [K] występuje na całym obszarze budując podłoże trzeciorzędu. Jest to miąższy (do 1400 m), dość monotonnie wykształcony kompleks osadów morskich o znacznej ilości dobrze zachowanej mikro- i makrofauny.

Na badanym obszarze brak osadów kredy dolnej [K₁].

Piaski górnooligoceńskie pozbawione są oznaczalnych szczątków fauny i flory, a ich wiek określa się głównie na podstawie charakteru wykształcenia litologicznego i położenia w profilu syntetycznym trzeciorzędu Pomorza. Stanowią one podłoże lądowej serii osadowej miocenu i czwartorzędu. Na zachód od Gorzowa Wlkp. piaszczyste osady oligocenu górnego budują bezpośrednie podłoże czwartorzędu w dnach głębokich rozcięć egzaracyjno-erozyjnych zaznaczonych w powierzchni podczwartorzędowej.

Neogen [N]. W okolicy Gorzowa Wlkp., tam gdzie brak osadów oligoceńskich, piaszczysty miocen [N₁] kontaktuje się z osadami kredowymi. Na pozostałym terenie występujące lądowe osady miocenu zwane są „sambijską formacją brunatnowęglową”. Wystepuje ona powyżej „iłów toruńskich” i piasków górnooligocenskich.

Osady miocenu budują podłoże czwartorzędu. Litologicznie i facjalnie jest to bardzo różnorodny kompleks osadów, wśród których można wydzielić utwory rzeczne, jeziorno-bagienne oraz limniczne (niekiedy z wpływami morskimi – brakiczne).

Osady zlodowacenia południowopolskiego [P], w stadiale starszym [P₁], charakteryzują się zmienną miąższością i uzależniona jest od ukształtowania podłoża (w strefach obniżeń dochodzi do 120 m). Piaski wodnolodowcowe [^fgP₁] są najstarszym utworem czwartorzędowym na badanym terenie. Ich strop waha się od 119 m p.p.m do 140 m p.p.m w okolicach Gorzowa Wlkp. Interglacjał mazowiecki [M] reprezentowany jest przez piaski rzeczne [^fM]. Akumulację osadów rzecznych poprzedziła erozja, w czasie której rozcięte zostały utwory zlodowacenia południowopolskiego (miejscami i starsze). Z powodu małej ilości wierceń geologicznych nie odtworzono sieci rzecznej omawianego interglacjału. Według M. Kozłowskiej wzdłuż pradoliny Noteci 3-9 km na północ przebiegała dolina (od Różanek do Bogdańca). Piaski rzeczne stwierdzono w profilach na Równinie Gorzowskiej.

Neoplejstocen [Pn]

Osady zlodowacenia środkowopolskiego [Ś] pokrywają cały region. Są one zróżnicowane genetycznie. Na Równinie Gorzowskiej występują dwa lub trzy poziomy glin zwałowych rozdzielone osadami fluwioglacjalnymi i zastoiskowymi.

III.1.4. Ukształtowanie terenu

Deniwelacje i spadki terenu

Na obszarze gminy Santok widoczne jest wyraźne zróżnicowanie form rzeźby terenu (wg mapy w skali 1:10 000, GUGiK). Zróżnicowanie to podkreślają wartości deniwelacji i spadków terenu. Najwyższe wzniesienia znajdują się na Równinie Gorzowskiej na północ i północny-wschód od miejscowości Wawrów, osiągając wysokości do 94,0 m n.p.m. krawędź wysoczyznowa i krawędzie wcięć erozyjnych opadają w kierunku Kotliny Gorzowskiej już na wysokości 70 m n.p.m. w części zachodniej oraz na wysokości 65 m n.p.m. w wschodniej części gminy Santok.

Tereny Kotliny Gorzowskiej położone są dość nisko – średnio ok. 20,0 m n.p.m. Cechą szczególną jest fakt występowania w jej obrębie wydm denudacyjnych m.in. tzw. Policheńskie Góry (max. wys. 34,49 m n.p.m.), w okolicach Miejscowości Ludzisławice (max. wys. 30,8 m n.p.m.) oraz wał wydmowy na południe i południowy-wschód od miejscowości Stare Polichno (max. wys. 34,5 m n.p.m.).

Wysokość względna krawędzi Równiny Gorzowskiej jest więc znaczna, wynosi bowiem od 40,0 m w Płomykowie, do 60,7 m w Santoku i 57,0 m w Czechowie.

Warta wpływa do gminy Santok przy rzędnej lustra wody na wysokości 25,12 m, wypływa osiągając wysokość 17,6 m n.p.m. – co w efekcie wskazuje, że Warta na swym przebiegu pokonuje deniwelację rzędu 7,52 m.

Z kolei Noteć przy rzędnej lustra wody przy jej ujściu do Warty – 19,0 m n.p.m. oraz rzędnej 22,6 m n.p.m. na wschodniej granicy gminy – w swym przebiegu w granicach gminy pokonuje 3,6 m deniwelację.

Generalnie teren opada w kierunku dolin rzecznych. Na terenie użytkowanym przez człowieka i dnach dolinnych przeważają spadki w przedziale od 0% do 6%, które zajmują znaczną część gminy Santok – według przydatności pod użytkowanie rolnicze i budownictwo są to tereny bardzo korzystne. Spadki wyższe występują na krawędziach erozyjnych pradoliny i dolin rzecznych oraz na stokach wydm śródlądowych. Obszary o spadkach wyższych powinny być w zasadzie zalesiane bądź pokryte roślinnością trawiastą[3].

III.1.5. Formy rzeźby terenu

Na terenie gminy Santok występuje duża różnorodność form terenu. Największe powierzchniowo są równiny terasowe akumulacyjne i denudacyjno-erozyjne (związane z akumulacją rzeczną, równiny sandrowe oraz wysoczyzna morenowa falista). Na uwagę zasługują:

· formy erozji rzecznej - tu krawędzie erozyjne wzdłuż dolin warty i Noteci, zbudowane z piasków, żwirów, glin oraz utworów pokrywowych, o deniwelacjach powyżej 20 m;

· formy akumulacji rzecznej:

-równiny terasowe z okresu zlodowacenia Wisły (bałtyckiego) –wzdłuż Noteci poniżej krawędzi wysoczyznowej;

-równiny zalewowe i nadzalewowe holoceńskie - dna dolin rzecznych (rozciągają się na wysokości od 17 do 40 m n.p.m., budują je piaski, mady piaszczyste – rzadziej mady gliniaste oraz namuły);

· formy erozji lodowcowej i rzeczno-lodowcowej – są to rynny subglacjalne z okresu zlodowacenia Wisły wcięte w równiny sandrowe, m.in. Santoczna i Łączna;

· formy akumulacji lodowcowej i rzeczno-lodowcowej z okresu zlodowacenia Wisły:

-wysoczyzna morenowa falista;

-równiny sandrowe;

· formy eoliczne późnoglacjalne i holoceńskie:

-pojedyncze wydmy i zespoły wydm (omówione powyżej);

III.1.6. WODY POWIERZCHNIOWE

WARTA – jest dopływem Odry (uchodzi do niej w jej 617,6 km) i rzeką II rzędu. Całkowita długość Warty wynosi 808,2 km, powierzchnia zlewni całkowitej wynosi z kolei 54 310,2 km². Warta wypływa ze źródeł w Kormołowie na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej i spływa ku północy w „Krainę Wielkich Dolin”, gdzie przerzuca się z jednego równoleżnikowego odcinka pradolinnego do drugiego, przełomowym biegiem pod Poznaniem (S. Lancewicz, 1955). Największe jej dopływy na terenie województwa lubuskiego to: Obra, Noteć, Kłodawka, Kanał Postomski i Kanał Maszówek. Na czystość wód Warty wpływa stan gospodarki ściekowej w sporym fragmencie zachodniej Polski – jej zlewnia stanowi ok. jedną szóstą powierzchni kraju. Trafiają tu ścieki przemysłowe i komunalne m. in. z Zawiercia, Częstochowy, Sieradza, Łodzi, Koła, Konina, Poznania, Międzychodu, Skwierzyny, Gorzowa i Kostrzyna. W roku 1999 badania stanu czystości wód Warty prowadzone przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska Delegatura w Gorzowie Wlkp. w ramach programu monitoringu regionalnego – w punktach pomiarowo-kontrolnych w Skwierzynie, Świerkocinie i Kostrzynie, poddając ocenie 137 km cieku – wykazały, że jej wody nie odpowiadają normom czystości (Raport o stanie środowiska..., NOTEĆ – jest prawobrzeżnym dopływem Warty (do której uchodzi w jej 68,2 km biegu) i rzeką III rzędu. Całkowita długość tej rzeki wynosi 388,4 km, powierzchnia zlewni całkowitej – 17 330,5 km². Jest typową rzeką nizinną o małym spadku (0,19 %) i stosunkowo niewielkim odpływie. Noteć w swym reżimie termicznym należy do rzek zimnych – średnia temperatura wód powierzchniowych oscyluje w przedziale od 6,3^oC do 9,2^oC, amplituda temperatur sięga 6,8^oC (Podział hydrograficzny Polski, 1983).

Wezbrania roztopowe w występują w miesiącach luty - marzec, z kolei niżówki w miesiącach od lipca do września. Średni odpływ rzeczny Noteci przy ujściu Drawy wynosi 19,6 m³/s, z kolei przy ujściu Noteci do Warty – 75,0 m³ (Atlas hydrologiczny..., 1987).

Na Noteci najbliższy wodowskaz znajduje się w Nowym Drezdenku. Jest on zlokalizowany na 32,0 km biegu rzeki, na wysokości 24,21 m n.p.m. – ciągłe obserwacje stanów wody prowadzone są tutaj od 1901 roku. Badania z lat 1976-1980 wykazały, iż średnie wartości głębokości wód w korycie Noteci sięgają 216 cm. Spośród wszystkich

Dolina Noteci jest korytarzem wewnętrznym w europejskim systemie obszarów chronionych ECONET. Do głównego koryta Noteci równolegle płynie Stara Noteć oraz Kanał Rana – cieki stanowiące wyraźną oś dodatkowych lokalnych ekologicznych korytarzy wewnętrznych.

STARA NOTEĆ – rzeka IV rzędu, dopływ Noteci. Swój początek bierze w okolicach wsi Przynotecko i wiedzie przez pola i łąki wsi Błotno, Gościm i Górecko, aż po Santok, gdzie uchodzi do Noteci. Liczne odnogi stanowią łączniki między biotopami całego terenu. Umożliwia to migrację organizmów w skali lokalnej i tworzenie się charakterystycznych, naturalnych biocenoz rozmieszczonych wzdłuż rzeki (L. Agapow 1997).

Stara Noteć w Roczniku hydrogeologicznym ... za rok 1983, opisana jest jako Miała. Jej charakterystyka obejmuje obszar od wodowskazu Chełst do ujścia do Noteci. Na obszarze tym Miała poniżej wodowskazu Chełst wpływa na taras zalewowy Noteci i dopiero tutaj korytem Starej Noteci (już na terenie gminy Santok) uchodzi do nowego uregulowanego koryta Noteci. Tylko w ujściowym odcinku Miała nazywana jest Starą Notecią.

KANAŁ RANA (POLKA) – prawy dopływ Noteci (do której uchodzi w jej 0,8 km), ciek IV rzędu. Długość kanału wynosi 18,3 km, z czego na terenie gminy Santok 4,9 km. Powierzchnia zlewni całkowitej - 459,9 km².

Kanał Rana odprowadza do Noteci wody spływające z Równiny Gorzowskiej. Zlewnię na wysoczyźnie pokrywa glina zwałowa, a w części dolinnej piaski rzeczne. Deniwelacje lokalne sięgają 5,5 m. Do miejscowości Górki Kanał jest obustronnie obwałowany, poniżej – tylko od strony Noteci. Wałem przebiega dział wodny.

Kanał Rana biegnie północnym i północno-zachodnim skrajem terasy zalewowej. Nawadnia tereny po prawej stronie Noteci, na dnie kotliny Gorzowskiej. Głównymi źródłami zanieczyszczenia wód Kanału są: oczyszczalnie ścieków w Starym Kurowie (mechaniczno-chemiczna oczyszczalnia ścieków Spółki z o. o. Meprozet i mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia wiejska) oraz za pośrednictwem rzeki Młynówki oczyszczalnia komunalna w Strzelcach Krajeńskich. Badania stanu czystości wód Kanału Rana prowadzone przez Inspektorat Ochrony Środowiska Delegatura w Gorzowie Wlkp. w ramach programu monitoringu regionalnego – w punkcie pomiarowo-kontrolnym w Santoku, poddając ocenie całą długość cieku – wykazały, że jego wody nie odpowiadają normom czystości (Komunikat o stanie czystości rzek..., 1999).

PEŁCZ – prawy dopływ Kanału Rana (do którego uchodzi w jego 7,8 km), rzeka V rzędu. Pełcz wypływa z jeziora Dankowskiego Wielkiego położonego na Równinie Gorzowskiej. Długość całkowita rzeki wynosi 28,4 km, a powierzchnia zlewni całkowitej 213,2 km². Pełcz w roku 1999 nie posiadała w swojej zlewni zewidencjonowanych źródeł zanieczyszczeni. W roku 1999 badania stanu czystości wód rzeki prowadzone przez Inspektorat Ochrony Środowiska Delegatura w Gorzowie Wlkp. w ramach programu monitoringu regionalnego – w punkcie pomiarowo-kontrolnym w Górkach Noteckich, poddając ocenie całą długość cieku – wykazały, że wody Pełcz odpowiadają III klasie czystości wód (Komunikat o stanie czystości rzek..., 1999).

Korytarz ekologiczny doliny Pełczy pełni ważną rolę łącznikową, pomiędzy Pradoliną Toruńsko-Eberswaldzką, a terenami położonymi na północ.

SANTOCZNA – swoje źródła posiada w okolicy jeziora Okunie (Okunino), w gminie Barlinek. Rzeka V rzędu, prawy dopływ Kanału Rana, do którego uchodzi w jego 6,6 km. Jej długość całkowita wynosi 28,1 km, a powierzchnia zlewni całkowitej 111,7 km². Choć nie posiada w swojej zlewni źródeł zanieczyszczeń, to badania z roku 1996 w punkcie monitoringowym w Górkach Noteckich wykazały, że jej wody są III klasy czystości pod względem stanu sanitarnego.

Całą zlewnię Santocznej pokrywają piaski sandrowe. Deniwelacje lokalne sięgają od 5 m na wysoczyźnie do 35 m między wysoczyzną a dnem pradoliny. Dolina santocznej jest wąska, wyżłobiona w piaskach sandrowych. Jej zlewnia jest zalesiona w 90% (Rocznik Santoczna przepływa centralnie przez Barlinecko-Gorzowski Park Krajobrazowy, poprzez liczne jeziora m. in. Okunie, Sitno, Lubieszewko, Lubie, Mrowino. W gminie Santok północno-wschodnia granica gminy poprowadzona jest Santoczną. Rzeka ta poprzez sieć rowów – dopływów, wnika głęboko w lasy, a powstałe w ten sposób korytarze ekologiczne stanowią ważną drogę migracji roślin i zwierząt. W końcowym biegu płynie w wąwozie o wysokich zboczach.

Korytarz doliny Santocznej jest jednym z najważniejszych korytarzy ekologicznych łączących Pardolinę Toruńsko-Eberswaldzką poprzez Puszczę Barlinecką z północnym korytarzem zewnętrznym doliny Płoni. Wartość tego obszaru oddaje fakt, iż znajdują się tu rezerwaty przyrody, a także że istnieje projekty nowych rezerwatów. Na terenie gminy Santok w korytarzu doliny Santocznej znajduje się leśny rezerwat przyrody „Zdroiskie Buki”.

KANAŁ OTOK – biegnie wzdłuż szlaku komunikacyjnego Górki Noteckie – Stare Kurowo. Posiada wiele odnóg nawadniających przyległe tereny. W okolicach wsi Górki Noteckie przechodzi w tzw. Kanał Puls, wpadający do Kanału Polki. Prawdopodobnie Kanał Otok posiadał naturalne połączenie z ciekami wodnymi w okolicach wsi Stare Kurowo i Łącznica, Zostały one jednak zniszczone w trakcie rozbudowy wsi i tras komunikacyjnych (L. Agapow 1997).

Pradolinny obszar gminy pocięty jest szeregiem kanałów odprowadzających nadmiary wód z międzyrzecza Warty i Noteci, głównie do Noteci. Łączna długość wszystkich kanałów wynosi ok. 52 km i są to (Raport o stanie gminy Santok, ):

· kanał Lipiecki – 9,09 km;

· kanał Goszczanowski – 7,40 km;

· kanał Wierzbica – 6,34 km;

· kanał Przywalowy – 6,18 km;

· kanał Ludzisławicki – 6,02 km;

· kanał opaskowy Lipki – 4,42 km;

· kanał Zakole – 3,70 km;

· kanał Polichno Stare – 2,00 km;

· kanał Dobrojewo – 1,50.

W Programie dla Odry 2006 ocena systemu ochrony przeciwpowodziowej dorzecza Warty oraz stanu technicznego istniejących obwałowań rzeki – potwierdziła konieczność ich modernizacji i rozbudowy. Jako podstawowa przyczynę złego stanu technicznego wałów wskazano niedostateczne zagęszczenie gruntu wału i podłoża. Wały budowano na przestrzeni kilkudziesięciu lat, stosowane w latach 20. i 30. technologie nie gwarantowały odpowiedniego do obecnych wymagań zagęszczenia gruntu w wale jak i przygotowania podłoża. Dodatkowo zostały one osłabione w wyniku już kilkudziesięcioletniej eksploatacji, albowiem ulegały osłabieniu po każdym wezbraniu powodziowym i braku prac modernizacyjnych. Przy typowaniu poszczególnych odcinków wałów do modernizacji i rozbudowy uwzględniano zarówno fakt występowania przesięków w trakcie letniego wezbrania powodziowego w 1997 roku oraz stanem technicznym wału określonym na podstawie stanu zagęszczenia gruntu w jego korpusie i podłożu, a także rodzajem gruntów zalegających w podłożu. Dodatkowo uwzględniono usytuowanie korony wału w stosunku do poziomu wody miarodajnej, a także charakterystykę obszarów chronionych. Wśród inwestycji pilnych i niezbędnych w gminie Santok wskazano:

· modernizację wału o długości 350 m, na odcinku 218,2-218,5 km rzeki Noteci;

· odbudowę wału przeciwpowodziowego:

- długości 8,5 km na odcinku pomiędzy Skwierzyną i Santokiem wzdłuż kanału na wysokości miejscowości Polichno Stare;

- 6,0 km wzdłuż kanału Ludzisławickiego;

- 10,9 km wzdłuż kanału Goszczanowskiego ciągnącego się w gminie Santok i Drezdenko;

- 1,04 km wzdłuż kanału Starej Noteci w gminie Santok i Drezdenko;

· odbudowę i modernizację pompowni:

- w Santoku – o przepustowości 6,0 m³/s (zlewnia rzeki Noteć);

- w Polichnie Nowym - o przepustowości 2,24 m³/s (zlewnia rzeki Noteć);

- w Ludzisławicach - o przepustowości 4,9 m³/s (zlewnia rzeki Noteć);

- w Polichnie Starym - o przepustowości 3,0 m³/s (zlewnia rzeki Warty).

III.1.6.1. Wody stojące

Jeziora w gminie Santok nie stanowią wyraźnego akcentu w strukturze krajobrazu. Widoczny jest wyraźny podział genetyczny na jeziora zlokalizowane w części wysoczyznowej oraz jeziora występujące w strefie pradolinnej.

W części wysoczyznowej występują śródleśne jeziora typu rynnowego - od północy jezioro Przecięte, następnie jezioro Racze i Małe Racze - położone w dolinie rzeczki Łącznej, która swe wody odprowadza do Kanału Rana. W bezpośrednim otoczeniu jezior i w ich zlewni nie znajdują się źródła zanieczyszczeń. Gmina Santok nie prowadzi badań ich stanu czystości.

Jezioro Przecięte (Grzybno) – jezioro śródleśne, o powierzchni ok. 20 ha z czego 18,50 ha to zwierciadło wody. Poprzez rzeczką Łączną położone jest w zlewni Noteci. Dwa razy w ciągu roku prowadzone są przez Powiatowy Inspektorat Sanitarny w Gorzowie Wlkp. badania jakości wód – badania wykazały, ze jakość choć ulega w ciągu roku wahaniom, jest zadowalająca i odpowiada normom charakterystycznym dla I i II klasy (Raport o stanie gminy Santok). Zgodnie z informacją zawartą w Atlasie Jezior Polski (tom 1, 1996), jezioro Grzybno – (52^o48,0’ szer. geogr., 15^o23,2’ dł. geogr.), położone jest na wysokości 55,2 m n.p.m., o powierzchni całkowitej 15,5 ha. Objętość mas wody w misie jeziornej wynosi 279,0 tys. m³. Głębokość maksymalna 3,5 m, głębokość średnia 1,8 m. Długość maksymalna 1060 m, szerokość maksymalna 200 m. Długość linii brzegowej wynosi 2600 m, a jej rozwinięcie 1,86. Wskaźnik odsłonięcia sięga 8,6. (Atlas jezior Polski, tom 1, pod red. Jerzego Jańczaka, jezioro nr 899, str. 84). Jezioro to nie posiada większych źródeł zasilania, a jego poziom systematycznie się obniża. Zlokalizowane jest na północny-wschód od miejscowości Janczewo. Nad jeziorem jest zlokalizowane dzikie kąpielisko.

Jezioro Racze – o powierzchni 6,79 ha, długości 650 m i maksymalnej szerokości 150 m. Poprzez rzeczką Łączną położone jest w zlewni Noteci. Nie jest monitorowane. Zlokalizowane na północny wschód od miejscowości Gralewo. Zlokalizowane jest tu dzikie kąpielisko.

Jezioro Racze Małe - o powierzchni 1,64 ha, rzeczką Łączną położone jest w zlewni Noteci.Nie jest monitorowane.

III.2. Stan rolniczej i leśnej przestrzeni produkcyjnej

III.2.1. Przestrzeń rolnicza

a) gleby

Wpływ na powstawanie gleb i ich własności rolniczych mają: skała macierzysta, szata roślinna, rzeźba terenu i klimat. Badania przeprowadzone na terenie województwa lubuskiego m.in. przez Państwowy Inspektorat Ochrony Środowiska, pozwoliły na wyróżnienie dwóch grup procesów glebotwórczych. Pierwsza z nich obejmuje wysoczyzny i równiny morenowe, gdzie przeważają procesy przemywania i wymywania związane głównie z opadami atmosferycznymi. Pod wpływem tych procesów wykształciły się gleby płowe (pseudobielicowe), podtypy gleb brunatnych i gleb bielicowych. Druga grupa to procesy prowadzące do wykształcenia się typów i podtypów gleb dolinowych, związanych z dominującym wpływem wód glebowo-gruntowych (procesy: aluwialny, murszotwórczy i bagienny).

Obok czynników przyrodniczych duży wpływ na kształtowanie się typologii gleb wywarła również działalność człowieka. Ujawniła się ona m.in. w obniżeniu poziomu wód gruntowych na obszarze wymienionych powyżej form terenu oraz w zwiększeniu poziomu orno-próchnicznego (głębokie orki).

W pradolinach i dolinach dystalnych występują piaszczyste tarasy, genetycznie związane z odpływem wód lodowcowych, na których u schyłku okresu zimnego wytworzyły się wydmy. Wśród gleb wysoczyzn morenowych dominują brunatnoziemy (roślinność potencjalna to lasy liściaste ze znacznym udziałem buczyn), na terenach piaszczystych i żwirowych występują bielicoziemy (zajęte przez bory mieszane ze znacznym udziałem sosny – świerk jako gatunek sztucznie wprowadzony). W zagłębieniach występują torfowiska.

Rozmieszczenie gleb na terenie całej pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej jest odzwierciedlleniem (w makroskali) układu sieci dolinnej i przebiegu wyższych teras pradolinnych. Jej partie denne (terasy holoceńskie) zajmują gleby typu torfowych, pobagienne typu gleb murszowych i napływowe (aluwialne) typu mad rzecznych. Na starszych terasach pradoliny występują gleby piaszczyste, wytworzone z silnie przemytych piasków terasowych i wydmowych. Mineralne dno pradoliny zbudowane jest głównie z piasków, żwirów i namułów rzecznych, osadzanych przy cyklicznych wylewach rzeki oraz przy zwolnionym przepływie wód (T. Bartkowski 1970).

W pradolinach rzecznych Odry, Warty i Noteci, na terenach zalewowych występowały w przeszłości olbrzymie kompleksy trwałych użytków zielonych. Na skutek uregulowania rzek, usypania wałów ochronnych i przeprowadzeniu melioracji, lustro wody obniżyło się co pozwoliło na zagospodarowanie tego terenu pod uprawę polową. Pod wpływem obniżenia poziomu wód gruntowych i zmiany użytkowania nastąpiły procesy przeobrażania się gleb dolinowych, co znalazło to swój wyraz w ewolucji występujących tu typów i podtypów gleb.

Większość gleb województwa lubuskiego występowała niegdyś pod lasami (na terenach położonych ponad dolinami rzecznymi) lub pod łąkami (w dolinach rzecznych). W efekcie obecnie wśród gleb uprawnych przeważają gleby lekkie, o małej zawartości próchnicy i przyswajalnych składników pokarmowych. Zaletą ich jest łatwa uprawa mechaniczna i szybkie obsychanie na wiosnę. Wadami natomiast są: duża przepuszczalność, kwaśny odczyn i słabo rozwinięty kompleks sorpcyjny.

Na terenie województwa lubuskiego dominują gleby brunatne i piaskowe różnych typów genetycznych, wykształcone w 95 % z piasków luźnych i słabogliniastych. Następne grupy to: mady, czarne ziemie (właściwe zdegradowane), torfowe i murszowo-torfowe, mułowo-torfowe i glejowe. Ze względu na zróżnicowanie fizyko-chemiczne wśród gleb brunatnych wyróżnia się trzy podtypy: brunatne właściwe, wyługowane i kwaśne.

Gleby brunatne występują na wysoczyznach morenowych - Myśliborskiej, Lubuskiej i Wzgórzach Dalkowskich, w pasie pojeziernym i wzdłuż krawędzi doliny Warty. Zalicza się je do kompleksów pszennych. W sąsiedztwie gleb brunatnych właściwych na obszarze województwa lubuskiego występują gleby brunatne wyługowane. Gleby brunatne kwaśne występują w sąsiedztwie gleb bielicowo-brunatnych. Zaliczamy je do kompleksów żytnich. Wartość bonitacyjna gleb brunatnych odpowiada II, III i IV klasie.

Gleby typowo bielicowe powstały pod lasami iglastymi, gdzie proces bielicowania zachodził pod wpływem ściółki leśnej. Wykształciły się one przeważnie z piaskowych skał macierzystych. Pod względem bonitacyjnym są to gleby V i VI klasy. Zaliczane są do kompleksów żytnich. Odpowiednikiem leśnych gleb bielicowych na użytkach rolnych są gleby pseudobielicowe (tzw. pobielicowe). Wykształciły się one głównie z piasków gliniastych i glin. Występują na terenach płaskich lub słabo urzeźbionych, gdzie procesy przesiąkania wody w głąb profilu przeważają nad spływem powierzchniowym. Jakość bonitacyjna to klasy IVa - IIIa (kompleks 2, 3, 4 i 5).

Czarne ziemie właściwe i zdegradowane występują obok gleb brunatnych na terenach najniżej położonych (np. w zagłębieniach o słabym odpływie wód powierzchniowych), w całym województwie. Większość tych gleb wykształciła się z piasków rzecznych i piasków starych tarasów akumulacyjnych, a także piasków murszowatych. Są to czarne ziemie zdegradowane, zaliczane głównie do kompleksu zbożowo-pastewnego. Przydatność rolnicza jest zróżnicowana - są to kompleksy pszenne, żytnie i pastewne.

Kompleks gleb hydrogenicznych obejmuje gleby glejowe, torfowe i murszowo-torfowe, mułowo-torfowe, gleby murszowo-mineralne i murszowate. Występują one w dolinach rzecznych lub obniżeniach terenu o utrudnionym odpływie wód powierzchniowym i wysokim poziomie wód glebowo-gruntowych. W większości tworzą one siedliska użytków zielonych, a tylko niewielkie powierzchnie trafiły pod uprawę płużną. Największe powierzchnie gleb torfowych i murszowo-torfowych występują na rozległych prawostronnych obrzeżach doliny Warty i Noteci. Jakość bonitacyjna tych gleb to klasa VI - IVb, kompleks 9. Gleby mułowo-torfowe i torfowo-mułowe zlokalizowane są w większych kompleksach przy ujściu Noteci do Warty i Warty do Odry, a także w dolinach mniejszych rzek, gdzie przebiegają procesy zamulania oraz w strefach przykrawędziowych dolin. Cechą charakterystyczną tych gleb jest wysoki poziom wody glebowo-gruntowej. Z tego też względu gleby te użytkowane są jako łąki (przeważnie dwukośne).

Gleby torfowe z uwagi na fakt, że nawet w czasie okresowego naturalnego obniżenia poziomu wody gruntowej rozwija się w nich proces murszotwórczy, traktowane są często (w niniejszym opracowaniu również), razem z podtypem gleb murszowo-tofrowym w typie gleb murszowych w rzędzie gleb pobagiennych. Gleby torfowe, murszowo-torfowe i murszowo-mineralne powstały w wyniku procesu torfotwórczego, przeważnie z torfów niskich. W przypadku gleb murszowo-torfowych oprócz procesu torfotwórczego rozwija się proces murszowacenia, powstający w wyniku opadnięcia poziomu wód gruntowych. Zwarte powierzchnie gleb pobagiennych, zalegają po południowej stronie Warty. Przeważają tam gleby murszowo-mineralne, murszowo-torfowe wytworzone na torfach niskich oraz gleby murszowate (A. Bubień 1975). Badania S. Kozarskiego (1965) wykazały, że zaczęły się one w młodszym triasie poprzez zarastanie obniżeń i depresji roślinnością torfowórczą – proces ten trwa nadal. Miąższość tych utworów wynosi średnio od 1 m do 2 m (w rejonie Kostrzyna w zagłębieniach wytopiskowych nawet do 9 m). Wąski pas aluwiów Warty ograniczony jest wałami przeciwpowodziowymi. Wśród gleb torfowych i murszowo-torfowych 75% tych podtypów stanowią torfy całkowite, a 25% torfy zalegające na piasku luźnym lub rzadko na kredzie łąkowej. W całym województwie lubuskim największe połacie tych gleb występują właśnie w zachodniej części doliny Noteci oraz Warty. W gminie Santok występują ich duże połacie – są one wykorzystywane jako łąki (przeważnie dwukośne) i należą do 2z i 3z kompleksu rolniczej przydatności gleb.

W dolinie Warty na odcinku od Skwierzyny do Santoka, udział torfów jest niewielki. Występują tu głównie gleby mineralne, co z kolei powoduje, że łąki użytkowane są jako pastwiska lub przemiennie jako łąki kośne i pastwiska. Znaczne powierzchnie zajmują tutaj również grunty orne, położone w wyższych partiach międzywala. Pomiędzy wsią Borek i wsią Stare Polichno międzywale stanowi teren otwarty, wykorzystywany jako pastwiska (ekstensywnie). Za wałem w kierunku wschodnim, na piaszczystych glebach rozciągają się pola i nieużytki. Podobna sytuacja jest na odcinku Stare Polichno – Santok. Również tutaj tereny międzywala wykorzystywane są jako ekstensywne pastwiska. Za wałami występują w przewadze grunty orne, położone na średnich i słabych klasach ziemi.

O warunkach glebowych, występujących w dolinie rzeki zadecydowały: rzeźba terenu (czynniki geologiczne i geomorfologiczne), stosunki wodne (czynnik hydrologiczny) oraz typ roślinności. Duży wpływ na typologiczne zróżnicowanie gleb, np. na odcinku doliny Warty poniżej Santoka, wywarło urzeźbienie doliny, decydując o szybkości przepływu wód osadzających namuły. Według H. Kerna (1969), urozmaicenie pokrywy glebowej na terenie doliny pomiędzy Santokiem a Świerkocinem, jest o wiele większe, niż poniżej Świerkocina. Na rozmieszczenie gleb wpłynęło tu zmniejszenie prędkości wód rzecznych spowodowane zmiana kierunku biegu Warty z południkowego na równoleżnikowy. W efekcie zmniejszeniu uległ spadek biegu rzeki w stosunku do odcinka peryglacjalnego Warty (pomiędzy Obornikami a Skwierzyną), z kolei poszerzeniu uległo obniżenie dolinne (do 11 km przy ujściu Warty do Odry). Na terenie przyujściowym w okolicach Słońska, tam gdzie spadek jest najmniejszy i namulenie najsilniejsze, mady zastąpione zostały przez gleby torfowo-mułowe (L. Agapow 1997).

Wśród mad występują mady początkowego stadium rozwojowego, mady brunatne i czarnoziemne. Wydzielone typy mad różnią się między sobą składem granulometrycznym oraz głębokością profilu. Stąd też ich podział na mady lekkie, średnie, ciężkie i bardzo ciężkie. Największą powierzchnię zajmują mady lekkie, najmniejszą mady ciężkie i bardzo ciężkie. Występują w dolinach rzek Warty i Noteci, Odry i jej dopływów (Bobru, Kwisy i Nysy Łużyckiej). W rozległej dolinie rzeki Warty, na wyższych tarasach występują mady brunatne, podczas gdy w strefie obniżeń przykrawędziowych - mady czarnoziemne lub nawet mułowo-torfowe. Mady charakteryzują się wysoką produktywnością i zaliczane są z reguły do gleb kompleksów pszennych, żytnich i pastewnych (kompleksy 2, 4-9). Spora ich powierzchnia stanowi maturalne siedliska użytków zielonych należących do kompleksów 2z i 3z. W dolinie Warty występują głównie mady rzeczne – są to: mady właściwe (najbliżej koryta rzeki), mady brunatne (na obszarach zachowanych w dolinie lasów łęgowych) oraz mady próchniczne (wykształcone z dala od koryta rzeki, w strefie sporadycznych zalewów). Naturalne procesy glebotwórcze modyfikowane były do niedawna przez zabiegi agrotechniczne na licznych tu do niedawna obszarach pól uprawnych. Wszystkie wymienione podtypy występują w postaci różnych gatunków gleb – od mad lekkich na wierzchowinach piaszczystych wałów przykorytowych, poprzez mady średnie (wśród lasów łęgowych), aż do mad bardzo ciężkich wytworzonych z ilastych skał osadzonych w spokojnych, stojących wodach dawnych starorzeczy (Janyszek S. 1993).

W obrębie obwałowań dominują mady brunatne, bardzo lekkie i podścielone luźnym piaskiem. W lokalnych obniżeniach terenu występują mady o większym udziale części spławialnych. Jak zaznacza w swoich opracowaniach R. Dzięciołowski (1982) zróżnicowanie genetyczne mad zależy w dużym stopniu od rodzaju osadów mineralnych i organicznych, a także od składu chemicznego wód.

III.3. Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej

Zgodnie z waloryzacją rolniczej przestrzeni produkcyjnej Polski według gmin z roku 1981, ogólny wskaźnik jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej gminy Santok wyniósł 60,2 (dla byłego województwa gorzowskiego 64,5). Według podziału bonitacyjnego gleb na terenie gminy Santok nie występują gleby I i II klasy bonitacyjnej oraz klasy VI z. Pozostałe udziały wynoszą:

· klasa bonitacyjna III a – 0,7% (34 ha);

· III b – 13,6 % (660 ha);

· IV a – 23,6 % (1142 ha);

· IV b – 23,5 % (1139 ha);

· V - 30,5 % (1468 ha);

· VI – 8,1 % (394 ha).

W sumie grunty rolne zajmują 28,7 % powierzchni gminy.

Większość gleb uprawnych (znajdujących się przede wszystkim w północnej części gminy, w strefie moreny czołowej) zaliczyć można do gleb lekkich, których zaletą jest łatwość uprawy mechanicznej i szybkie obsychanie na wiosnę.

Na terenie gminy dominują gleby brunatne i piaskowe wykształcone z piasków słabo gliniastych i gliniastych oraz, głównie w południowej części gminy, gleby torfowe i murszowo – torfowe.

Gleby najlepsze jakościowo występują w północno zachodniej i centralnej części gminy (w rejonie Wawrowa , Czechowa, Janczewa i Gralewa) oraz w strefach krawędziowych doliny Warty. Gleby najsłabszych klas znajdują się w północno wschodniej i południowej części gminy.

Wśród użytków zielonych nieznacznie dominują użytki słabej klasy V i VI, które zajmują 51,7% powierzchni użytków. Użytki klasy średniej III i IV stanowią 48,3 % powierzchni. Zdecydowana większość użytków zlokalizowana jest w południowej części gminy, w pradolinie Warty i Noteci.

Na terenie gminy wyróżniono 9 kompleksów przydatności rolniczej gleb (kompleks pszenny bardzo dobry – nie występuje). Są to:

· 2 - kompleks pszenny dobry – zajmuje 3,4 % powierzchni gminy (168 ha);

· 3 - kompleks pszenny wadliwy – 5,3 % (263 ha);

· 4 - kompleks żytni bardzo dobry – 26,3 % (1296 ha);

· 5 - kompleks żytni dobry – 20,4 % (1004 ha);

· 6 - kompleks żytni słaby – 26,2 % (1288 ha);

· 7 - kompleks żytni bardzo słaby – 9,2 % (433 ha);

· 8 - kompleks zbożowo pastewny mocny – 1,1 % (52 ha);

· 9 - kompleks zbożowo pastewny słaby – 6,9 % (342 ha);

· 2z i 3 z - grunty orne przeznaczone pod użytki zielone – 1,2 % (59 ha).

Na terenie gminy występują różne pod względem geomorfologicznym gleby, które wykazują zbliżone właściwości rolnicze i mogą być w podobny sposób użytkowane. Rozmieszczenie siedliskowe gleb zaliczanych do poszczególnych grup pokrywają się z ich klasyfikacją bonitacyjną.

Gleby siedliskowe 2 i 3 kompleksu rolniczej przydatności, obejmujący jakościowo klasy IIIa i IIIb, zajmują blisko 14 % powierzchni gruntów ornych. Charakteryzują się przydatnością do uprawy roślin o dużych wymaganiach pokarmowych (pszenica, buraki cukrowe, rośliny pastewne i przemysłowe. Gleby zaliczane do tych kompleksów występują głównie w zachodniej i centralnej części gminy oraz w strefie krawędziowej Równiny Gorzowskiej (krawędź pradoliny Warty).

Największą powierzchnię gruntów ornych na terenie gminy zajmują gleby przydatne do produkcji żyta. Łącznie zajmują ponad 77 % powierzchni gruntów, obejmując kompleksy 5, 6 i 7. Odpowiadają jakościowo klasy IVa, IVb , V oraz VI w najsłabszym kompleksie. Gleby wyższych kompleksów (5 i 6) zlokalizowane są w pobliżu najlepszych gleb na terenie gminy, czyli w jej centralnej i północnej części – na Równinie Gorzowskiej (rejon Janczewa, Górek, Gralewa, Santoka). Najsłabszy kompleks – 7, obejmuje tereny leżące w pobliżu siedlisk leśnych, w jej północno wschodniej części (Puszcza Gorzowska) i południowej (Puszcza Notecka).

Do gleb siedliska zbożowo – pastewnego należą gleby okresowo nadmiernie uwilgotnione. Występują przeważnie w sąsiedztwie użytków zielonych lub w obniżeniach terenu o utrudnionym odpływie wód powierzchniowych. Obejmują gleby zlokalizowane w południowej i południowo wschodniej części gminy, tj. w pradolinie Warty i Noteci.

Grunty rolne (dane z Raportu o Stanie Gminy)

Łączna powierzchnia użytków rolnych na terenie gminy wynosi: 8.595 ha, co stanowi 51,1 % ogólnej powierzchni gminy; w tym:

· grunty orne – 4.989 ha

· sady – 72 ha

· łąki – 2.863 ha

· pastwiska – 671 ha

Biorąc pod uwagę warunki przyrodnicze zaznacza się wyraźny podział obszaru na dwa rejony produkcji rolnej:

· rejon zachodni i centralny, gdzie występują w przeważającej części grunty orne klasy III i IV. W rejonie tym koncentruje się uprawa intensywnych gatunków zbóż( przede wszystkim pszenica, jęczmień i żyto), rzepaku i buraków cukrowych.

· rejon wschodni i południowo–wschodni, charakteryzujący się glebami murszowo – torfowymi. W rejonie tym koncentruje się intensywna uprawa warzyw gruntowych.

Ogółem na terenie gminy znajduje się 705 gospodarstw rolnych. Struktura indywidualnych gospodarstw rolnych jest następująca:

	Wielkość gospodarstwa
	od 1 – 2,00 ha	od 2,01 – 5,00 ha	od 5,01 – 7,00 ha	od 7,01 – 10,00 ha	od 10,01 – 15,00 ha	Powyżej 15 ha
Liczba gospodarstw	271	186	52	48	54	94
Ogólna powierzchnia gospodarstw	325,07	571,75	307,73	388,11	658,46	3304,46
(%) udział w ogólnej liczbie gospodarstw	38,4	26,4	7,4	6,8	7,7	13,3
(%) udział w ogólnej powierzchni gospodarstw	5,9	10,3	5,4	7,0	11,9	59,5

Źródło: dane Urzędu Gminy

Ogółem gospodarstwa indywidualne obejmują ogólną powierzchnię 5.555,58 ha, co stanowi 33,1 % powierzchni gminy.

III.4. Przestrzeń leśna

Struktura lasów administrowanych przez nadleśnictwa Karwin i Kłodawa jest następująca:

Nadleśnictwa:			Nadleśnictwo Kłodawa	Nadleśnictwo Karwin
Powierzchnia ogólna			3.087 ha	2.656 ha
w tym	Rezerwaty	drzewostan do 40 lat	8 ha	-
	Rezerwaty	powyżej 40 lat	38 ha	-
	Lasy ochronne	drzewostan do 40 lat	1.044 ha	-
	Lasy ochronne	powyżej 40 lat	1.514 ha	-
w tym	Lasy gospodarcze	drzewostan do 40 lat	312 ha	1.603 ha
w tym	Lasy gospodarcze	powyżej 40 lat	171 ha	1.053 ha
udział drzewostanu (%)		Liściaste	17 %	3 %
udział drzewostanu (%)		Iglaste	83 %	97%
Pozyskanie drewna			6.500 m³/ rok	8.500 m³/rok

Źródło: dane Nadleśnictwa Kłodawa i Karwin; dane Urzędu Gminy

Lasy Nadleśnictwa Kłodawa położone na terenie gminy Santok zaliczane są do lasów wodochronnych. Wśród lasów nadleśnictwa Karwin na terenie gminy Santok wyróżnia się lasy wodochronne, glebochronne i produkcyjne

III.5. CHARAKTERYSTYKA PRZYRODY OŻYWIONEJ

III.5.1. Szata roślinna

Położenie gminy w odniesieniu do regionalizacji przyrodniczych

Zgodnie z regionalizacją geobotaniczną Szafera (1972) gmina Santok zlokalizowana jest w Pasie Wielkich Dolin, Krainie Wielkopolsko-Kujawskiej, Okręgu Noteckim. Północna granica gminy przebiega blisko południowej granicy Pasa Równin Przymorskich i Wysoczyzn Pomorskich, Krainy Pomorski Południowy Pas Przejściowy, Okręgu Brzeg Pradoliny Noteckiej. Taka lokalizacja oznacza możliwość występowania elementu atlantyckiego i subatlantyckiego. Ponadto w rejonie tym zlokalizowane są stanowiska reliktowych muraw kserotermicznych o charakterze stepowym, z udziałem ostnic. Są to rzadkie w naszej florze przejawy elementu pontyjsko-pannońskiego.

Gmina usytuowana jest w Krainie Bałtyckiej, na pograniczu mezoregionów Pradolina Warty i Puszcza Notecka w Dzielnicy Gorzowskiej. Północny fragment gminy należy do mezoregionu Równina Gorzowska w Dzielnicy Pojezierze Wałecko-Myśliborskie (ryc.3). Lasy na terenie gminy Santok zgrupowane są w dwóch kompleksach:

· Puszcza Gorzowska na północy, administrowana przez ALP – Nadleśnictwo Kłodawa

· Puszcza Nadnotecka na południu, administrowana przez ALP – Nadleśnictwo Karwin.

III.6. Charakterystyka ogólna szaty roślinnej

III.6.1. Potencjalna roślinność naturalna

Potencjalną roślinność naturalną tego obszaru stanowią według Wojterskiego i in (1974) suboceaniczne bory sosonowe (Leucobryo-Pinetum), na miejscach suchszych bór chrobotkowy (Cladonio-Pinetum), a na siedliskach bardziej wilgotnych bór trzęślicowy (Molinio-Pinetum) oraz bór bagiennny (Vaccinio uliginosi – Pinetum). Ze zbiorowisk nieleśnych na zboczach nad Wartą i Notecią murawy kserotermiczne, a na rozlewiskach obu rzek – podmokłe łąki i lasy łęgowe (Circaeo-Alnetum).

III.6.2. Roślinność rzeczywista

§ Zbiorowiska leśne

Największe kompleksy leśne zlokalizowane są w północno-zachodniej (Puszcza Gorzowska) i południowej części gminy (Puszcza Notecka). Na terenie gminy Puszcza Gorzowska zajmuje obszar 3.175 ha, natomiast Puszcza Notecka – 2.745 ha. Lasy stanowią 35% powierzchni gminy (dane z Raportu o Stanie Gminy).

Mezoregion Pradolina Warty porastają ubogie bory sosnowe (Cladonio-Pinetum) wykształcone na piaskach rzecznych teras akumulacyjnych. W mezoregionie Puszcza Notecka dominują bory świeże (Leucobryo-Pinetum) na wydmach śródlądowych. Nad samą rzeką występują drzewostany z domieszkowym udziałem buka i dębu (Querco roboris-Pinetum). W mezoregionie Równina Gorzowska na piaskach sandrowych rosną ubogie bory sosnowe, suche (Cladonio-Pinetum) i świeże (Leucobryo-Pinetum). Wzdłuż koryt rzecznych wykształciły się fragmenty łęgów, a nad jeziorami – olsów. W rezerwacie Buki Zdrojskie nad Santoczną, spotykamy, obok olsu (Carici elongatae-Alnetum) i łęgów olszowo-jesionowych (Circaeo-Alnetum), fragment kwaśnej buczyny pomorskiej (Luzulo pilosae-Fagetum), świetlistej dąbrowy (Potentillo albae-Quercetum) oraz grądu środkowoeuropejskiego (Galio silvatici-Carpinetum).

W Puszczy Gorzowskiej, administrowanej przez Nadleśnictwo Kłodawa, udział sosny pospolitej w drzewostanie wynosi 83%; w Puszczy Noteckiej, gdzie występują gorsze warunki siedliskowe, jej udział sięga 97 %. Puszcza Notecka pokrywająca najbardziej jałowe i przepuszczalne gleby piaszczyste, jest typowym przykładem boru suchego (Cladonio-Pinetum). W jej runie leśnym przeważają mchy i porosty: modrzaczek siny, rokiet pospolity, widłoząb miotlasty i wodny; z porostów: chrobotek reniferowy, leśny, wysmukły oraz inne, a z krzewinek: wrzos zwyczajny, borówka brusznica, mącznica lekarska; z traw: kostrzewa owcza, szczotlicha siwa.

Puszcza Gorzowska zasiedla gleby nieco lepsze, wytworzone z piasków luźnych, słabo gliniastych i gliniastych. Wykazuje cechy charakterystyczne dla suboceanicznego boru świeżego (Leucobryo-Pinetum), gdzie sosny są wyższe a runo leśne jest bogatsze i bujniejsze. Spotykamy tu śmiałka pogiętego, w dużych ilościach wrzos i borówki, paprocie, widłak spłaszczony, goździsty, pomocnik baldaszkowy, gruszyczkę zielonawą. Wśród mchów dominuje rokiet pospolity, gajnik lśniący i widłoząb falistolistny. Puszcza ta, na terenie gminy, obejmuje fragmenty mezo- i eutroficznych lasów bukowych zwanych buczyną pomorską (Luzulo pilosae-Fagetum).

W lasach na terenie gminy, głównie w Puszczy Gorzowskiej, pojawia się dąb, brzoza, osika i buk. W miejscach ich występowania wzbogacona zostaje warstwa podszycia i runa leśnego. W podszycie pojawia się m.in. leszczyna, kruszyna, jarzębina i głóg, a w runie: gruszyczka okrągłolistna, jastrzębiec baldaszkowy, borówka brusznica, siódmaczek leśny, paproć orlica pospolita, konwalia majowa i dwulistna. W obu zwartych kompleksach powszechnie występują, tworząc zwarte pokrycia dywanowe, krzewinki jagody.

W południowo – zachodniej części gminy, na rozlewiskach pradoliny Noteci i Warty, na żyznych terenach okresowo zalewanych z ruchomą wodą, zachowały się zubożałe fragmenty lasów łęgowych (Salici-Populetum). Dominującymi gatunkami na tych terenach jest olsza czarna, wierzba biała, topola czarna oraz, w mniejszym stopniu, dąb i jesion. Nadrzeczne lasy łęgowe są najbogatszym w gatunki roślin i zwierząt środowiskiem leśnym. Żyje w nich 62% wszystkich gatunków śródlądowych ptaków europejskich, stanowią jednak tylko 5% stanu pierwotnego. Stanowią najbardziej przekształcone przez człowieka środowiska leśne. Głównymi przyczynami zanikania lasów łęgowych w dolinie Warty i Noteci były: masowe wylesienia dla celów gospodarki rolnej, zabiegi hydrotechniczne (melioracje i osuszanie podmokłych gruntów) oraz sadzenie gatunków obcego pochodzenia. Wszystkie te zabiegi zniekształciły pierwotny obraz koryt i dolin rzecznych, na miejscu lasów łęgowych powstały pastwiska oraz uprawy wikliny (Salix viminalis). Nad drobniejszymi ciekami i rozlewiskami pojawiają się zarośla łozowe i wierzbowe – Salicetum pentandro-cinerae i Salicetum triandro-viminalis w skład których wchodzą odpowiednio: wierzba pięciopręcikowa i szara (łoza) oraz wierzba trójpręcikowa i wiklina. Nad Notecią spotkać też można pojedyncze drzewa - olszę czarną, topole czarną i białą, wierzbę szarą oraz dęby szypułkowe – są to najczęściej pozostałości łęgów topolowo-wierzbowych Salici-Populetum.

Wśród omawianych lasów, które tworzą rodzime gatunki drzew, spotykamy także gatunki północno – amerykańskie, wprowadzone ze względu na pełną aklimatyzację oraz korzyści jakie dają w leśnej gospodarce hodowlanej. Najwięcej stanowisk ma uprawa jedlicy zielonej (daglezji zielonej) oraz sosny wejmutki. Wprowadzono również gatunki drzew rodzimych dla Polski lecz obcych geograficznie dla naszego terenu, przede wszystkim modrzew europejski oraz świerk pospolity. Częstym gatunkiem (głównie w północnej części gminy) jest robinia akacjowa (grochodrzew). Duże skupiska tego gatunku zlokalizowane są w rejonie Janczewa.

Gmina dysponuje także lasami komunalnymi o powierzchni łącznej 4 ha; są to głównie parki podworskie. Drzewostan w 96 % liściasty; w przeważającej części w wieku powyżej 40 lat. Gmina nie pozyskuje z wymienionych wyżej terenów drewna w celach gospodarczych W rękach osób fizycznych znajduje się 68 ha lasów, głownie ochronnych zlokalizowanych w zachodniej części gminy (krawędź Równiny Gorzowskiej). Zgodnie z ustawą o lasach, figurują w ewidencji Nadleśnictwa, które nadzoruje gospodarkę leśną na tych terenach.

§ Zbiorowiska łąkowe

Wzdłuż Warty i Noteci, na obszarach okresowo zalewanych wykształciły się podmokłe łąki z manną mielec (Glyceria fluitans), mozgą trzcinowatą (Phalaris arundinacea) i trzęślicą modrą (Molinia coerulea). Wraz z nimi, nieco dalej od koryt obu rzek spotykane są turzycowiska z turzycą sztywną (Carex elata), zaostrzoną (C. acuta) i pospolitą (C. nigra). Przy ujściu Noteci do Warty pośród podmokłych łąk rozwinęły się także torfowiska niskie typu eutroficznego i mezotroficznego o odczynie obojętnym lub słabo kwaśnym. Na zarastające śródleśne oczka wodne wkraczają zespoły turzycy błotnej, dzióbkowej, sztywnej oraz zaostrzonej.

Na siedliskach świeżych pod wpływem stałej antropopresji (koszenie, wypasanie) utrzymują się zastępcze seminaturalne zbiorowiska łąkowe m.in. z zespołu życicowo-grzebienicowego (Lolio-Cynosuretum).

Szczególnie cennym zbiorowiskiem łąkowym są murawy o charakterze muraw kserotermicznych, porastające rozcięcia dolinowo-wąwozowe na skrajach wysoczyzny morenowej w zachodniej części gminy. Rosną tu przedstawiciele elementu pontyjsko-pannońskiego (stepowego), czyli rośliny ciepłolubne, takie jak m.in.: dzwonek syberyjski (Campanula siberica), sasanka łąkowa (Pulsatilla pratensis) wężymord stepowy (Scorzonera purpurea) i chronione gatunki traw: ostnice – włosowata i Jana (Stipa capillata i S.joannnis). W tej części kraju zbiorowiska takie nie są często spotykane, gdyż ekologicznie i klimatycznie przynależą one do wschodniej części kraju.

W kilku miejscach, głównie na pozostałościach wydm śródlądowych i śródrzecznych łach wytworzyły się także pionierskie murawy psammofilne z zespołów Spergulo morisonii-Corynephoretum z drobnym sporkiem wiosennym i szczotlichą siwą oraz Diantho-armerietum z barwnym goździkiem piaskowym i zawciągiem. Dotyczy to głownie okolic wsi Stare Polichno.

§ Zbiorowiska roślin wodnych

Na powierzchniach starorzeczy i wolnopłynących wód (np. w kanałach i zakolach rzecznych) rozwinęły się zespoły grążela żółtego i grzybienia białego (Nupharo-Nympheetum), którym towarzyszy zespół rzęsy drobnej i spirodeli (Lemno-Spirodeletum polyrrhizae). We fragmentach rzek o szybszym nurcie spotykane są zbiorowiska rdestnic ze związku Potamogetotion.

§ Zbiorowiska synantropijne

Duże połacie, zwłaszcza na terenach intensywniej użytkowanych przez człowieka zajmują zbiorowiska synantropijne - ruderalne i segetalne. Pierwsze, reprezentujące zespoły z klasy Artemisietea, są związane z takimi siedliskami jak przydroża, przychacia, śmietniska, nieużytki itp. Nasypy kolejowe porastają zbiorowiska ze związków Eragrostion i Sisymbrion. Drugie, zespoły chwastów upraw zarówno roślin okopowych jak i zbożowych, zaliczane są do klasy Stellarietea mediae (dawniej rozdzielanej na dwie klasy Secalietea i Chenopodietea). Ponieważ zbiorowiska te są raczej powszechnie spotykane w Polsce i ich obecność nie podnosi wartości przyrodniczej gminy, nie będą one szczegółowiej omawiane.

§ Grunty zadrzewione i zakrzaczone, parki podworskie, aleje (dane z Raportu o Stanie Gminy)

Grunty zadrzewione i zakrzaczone zajmują łącznią powierzchnię 275 ha, tj. blisko 2 % powierzchni gminy. Tereny te obejmują parki wiejskie, pasy śródpolne, obszary wałów przeciwpowodziowych, jary i dolinki II rzędu na krawędzi Równiny Gorzowskiej oraz tereny zalewowe Warty i Noteci. Dominującymi gatunkami krzewów na tych terenach są, w zależności od warunków siedliskowych, w północnej części: głóg, leszczyna, kruszyna, żarnowiec, kalina; śnieguliczka i inne; w południowej dominują różne gatunki wierzb. Dominującymi gatunkami drzew w zadrzewieniach są: topola, osika, wierzba, olsza, a w mniejszym stopniu: dąb, klon, jesion, wiąz oraz jarzębina.

Do gruntów zadrzewionych należy zaliczyć parki wiejskie. Na terenie gminy parki zlokalizowane są w następujących miejscowościach:

· Janczewo - pozostałości z parku pałacowego. Początkowo był w tylko w otoczeniu pałacu zlokalizowanego w północno-wschodniej części wsi, w latach 80-tych XIX wieku założono dodatkowo park we wschodniej części wsi. Z tym zespołem łączy się kompleks leśny w południowo-zachodniej części wsi, z cmentarzem. Łączna powierzchnia zadrzewionych terenów obejmuje 9,51 ha. Skład gatunkowy drzew jest zróżnicowany. W najstarszej części, przypałacowej, dominuje: dąb szypułkowy, klon i platan. We wschodniej części – głównie dąb szypułkowy z domieszką modrzewia i lipy. W południowo-zachodniej części wsi, dominuje akacja z domieszką buka i klonu. W tych kompleksach wyróżniono ogółem 34 gatunki drzew i krzewów, w tym: 4 drzew iglastych, 19 drzew liściastych i 11 krzewów liściastych (głownie bez, lilak, jaśmin i bluszcz. Pod drzewami występuje runo typowe dla lasu mieszanego. Wiek drzew określono na 130 – 210 lat w najstarszej jej części i 90 – 110 lat w części południowo – zachodniej.

· Gralewo - krajobrazowy park podworski położony po zachodniej stronie drogi z Gorzowa do Santoka. Założony na przełomie XVIII i XIX wieku. Drzewostan tworzą głownie drzewa liściaste, których udział gatunkowy jest następujący: 20 % dąb szypułkowy i bezszypułkowy; 15 % buk pospolity, 15 % wiąz szypułkowy i górski, 15 % klon pospolity i klon jawor, 10 % lipa drobno- i szerokolistna, 10 % jesion wyniosły, 15 % pozostałe (kasztanowiec, akacja, świerk i modrzew). Z krzewów dominuje: bez, śnieguliczka, lilak i bluszcz. Park zajmuje powierzchnię 4,2 ha, a wiek drzewostanu określa się na 170 lat.

· Lipki Wielkie - park pałacowy założony w połowie XIX wieku, w stylu krajobrazowym. Drzewostan tworzą głównie gatunki drzew liściastych – w składzie gatunkowym wyodrębniono 29 gatunków drzew i krzewów, z czego: 18 drzew liściastych, 3 drzew iglastych, 7 krzewów i 1 pnączy. Najliczniej występuje buk (30 %), dąb (25 %), klony i wiązy (po około 15 %), lipy i sosna ( po około 10 %) i pozostałe (10 %), na które składają się: akacja, topola, wierzba, brzoza i olsza. Z krzewów dominuje bez czarny i koralowy, śnieguliczka, trzmielina, kalina i bluszcz pospolity. Park zajmuje powierzchnię 8,72 ha. Wiek drzewostanu określono na 150 – 160 lat. W miejscowości tej znajduje się również zadrzewiony kompleks o powierzchni 7,78 ha, zlokalizowany we wschodniej części wsi. Obejmuje teren starego cmentarza poniemieckiego oraz współczesnego cmentarza komunalnego. Drzewostan jest zróżnicowany gatunkowo, dominują gatunki liściaste – głównie akacja, topola, brzoza, w mniejszym stopniu: dąb bezszypułkowy, klon i kasztanowiec. Wiek drzewostanu określono na 120 –130 lat.

Gmina dysponuje szczegółowymi opracowaniami dendrologiczno–technicznymi wymienionych wyżej parków.

Podobnie jak parki wiejskie, charakterystycznym elementem krajobrazu rolniczego są zadrzewienia śródpolne nie zaliczane do powierzchni leśnych. Wypełniają one trudno dostępne dla upraw rolnych miejsca – na terenie gminy jest to, pocięta licznymi jarami południowa krawędź wysoczyznowa Równiny Gorzowskiej oraz rozlewiska w dolinie Warty i Noteci. Oprócz wymienionych na wstępie gatunków drzew i krzewów, skład gatunkowy tych zadrzewień i zakrzaczeń nie został dokładnie zbadany.

W krajobrazie rolniczym, dominującym na terenie gminy, spotykamy również zadrzewienia przyzagrodowe i przydrożne. Mają one różne formy: pojedyncze drzewa i krzewy, grupowe – jako kępy rozmaitego kształtu złożone z kilku lub kilkudziesięciu drzew i krzewów, rzędowe dowolnej długości – najczęściej sztuczne nasadzenia.

Stosunkowo najlepiej zbadane zostały na terenie gminy nasadzenia drzew wzdłuż głównych ciągów komunikacyjnych. Gmina dysponuje inwentaryzacjami dendrologiczno-technicznymi następujących dróg:

· droga wojewódzka nr 158, relacji Gorzów Wlkp – Drezdenko; zinwentaryzowano drzewa na odcinku o łącznej długości 52,6 km. Scharakteryzowano łącznie 1537 drzew. Wyodrębniono 19 gatunków drzew, z czego: 33 % stanowi klon, 27 % jesion, 18 % lipa, 9 % dąb, 13 % pozostałe (głównie kasztanowiec, jawor, topola, brzoza, akcja, wiąz, wierzba, jarzębina);

· droga powiatowa 11-306 relacji Stare Polichno – Murzynowo; zinwentaryzowano drzewa na odcinku 5,2 km, scharakteryzowano łącznie 280 drzew. W składzie gatunkowym wyodrębniono 4 gatunki drzew, z czego: 95 % stanowi brzoza, 3 % jesion, a 2 % pozostałe (kasztanowiec, olcha);

· droga powiatowa 11-327 relacji Lipki Wielkie – Lipki Małe; zinwentaryzowano drzewa na odcinku o łącznej długości 8,6 km, scharakteryzowano łącznie 694 drzewa. W składzie gatunkowym wyodrębniono 7 gatunków drzew, z czego: 97 % stanowi brzoza, na pozostałe 3 % składają się topola, jesion, dąb, olsza, wierzba i wiąz;

· droga powiatowa 11-317 relacji Janczewo – Zdroisk; zinwentaryzowano drzewa na odcinku o łącznej długości 3,2 km, scharakteryzowano ponad 200 drzew. Wyodrębniono 6 gatunków drzew, z których gatunkiem dominującym jest kasztan i lipa; dodatkowo występują: dąb czerwony, wiąz, jesion i lipa;

· droga powiatowa 11-314 relacji Wawrów – Wojcieszyce; drzewa zinwentaryzowano na odcinku o łącznej długości 5,8 km, scharakteryzowano blisko 360 drzew. W składzie gatunkowym wyodrębniono 8 gatunków drzewa, z czego: 73 % stanowi lipa, 22 % wierzba, 3 % jesion, pozostałe 2 % stanowią brzoza, wiąz, topola, kasztanowiec i klon jesionolistny.

Gmina dysponuje również inwentaryzacją drogi 11-319 relacji Gorzów Wlkp – Santok oraz Santok – Płomykowo. We wszystkich dokumentacjach został opracowany, oprócz zabiegów sanitarno-pielęgnacyjnych, plan nasadzeń drzew.

III.6.3. Flora

Większość gatunków roślin, które od dawna osiedliły się na omawianym obszarze, reprezentuje element środkowoeuropejski. Jest to sytuacja porównywalna do spektrum całej flory polskiej. Najbardziej widoczne są pospolite gatunki drzew budujących lasy (sosna, klon, brzoza, olcha, dąb). Flora omawianego obszaru reprezentowana jest przez wiele pospolitych i często spotykanych na obszarze Polski roślin zielnych, krzewów i krzewinek

Nieliczne stosunkowo są gatunki roślin innych obszarów geograficznych. Z elementów stepowych (pontyjsko-pannońskich), który tworzą rośliny ciepłolubne (kserotermiczne), wyróżnić można: dzwonka syberyjskiego (Campanula siberica), sasankę łąkową (Pulsatilla pratensis), wężymorda stepowego (Scorzonera purpurea), czy miłka wiosennego (Adonis vernalis) i kłosownicę pierzastą (Brachypodium pinnatum) porastających charakterystyczne murawy stepowe z chronionymi gatunkami traw: ostnicami – włosowatą i Jana (Stipa capillata i S. joannis). Są to gatunki, które przybyły do nas ze wschodu, związane z siedliskami stepów i muraw kserotermicznych np. Ukrainy, wymagające dużego nasłonecznienia i stosunkowo wysokich temperatur. Na terenie gmin rośliny te grupują się na południowej wystawie pradoliny Toruńsko – Eberswaldzkiej (krawędź Równiny Gorzowskiej), na odcinku od Gorzowa do ostatnich zabudowań Santoka (ok. 11-12 km) (Raport o stanie gminy). Są one pozostałością po szlaku wędrówek taksonów z zimnego stepu ostnicowego z ostoi usytuowanych podczas postglacjału na obszarze obecnych Niemiec. Szlak taki stanowiła właśnie Pradolina.

Położenie w pobliżu zachodniej granicy Polski, umożliwia występowanie we florze tego obszaru także roślin reprezentujących element subatlantycki, charakteryzujących się dużymi wymaganiami co do warunków klimatycznych. Taksony takie naturalnie występują w klimacie łagodnym, z dużą ilością opadów. Są one związane przede wszystkim z kompleksami buczyny pomorskiej (buk Fagus sylvatica, perłówki Melica nutans i M. uniflora).

Na uwagę zasługuje także stanowisko śródziemnomorskiego taksonu jakim jest tomka oścista (Anthoxanthum aristatum) podawana z upraw zbożowych w okolicy wsi Ciecierzyce (Misiewicz 1971). Nie jest to co prawda na obszarze gminy, lecz w bliskim sąsiedztwie co pozwala przypuszczać, że być może przez 30 lat roślina ta rozszerzyła swój zasięg.

Ze względu na duży udział w strukturze powierzchniowej gminy siedlisk wilgotnych, podmokłych i wodnych, również udział gatunków z tych ekosystemów jest we florze gminy znaczący. Zwłaszcza zwraca uwagę duża różnorodność taksonów z rodzin turzyc i traw porastających m.in. zalewane łąki w dolinach obu rzek. Podobnie interesujące florystycznie wydają się być zarastające oczka wodne.

W rezerwacie „Buki Zdrojskie” znajduje się stanowisko chronionej rośliny zarodnikowej - skrzypu olbrzymiego (Equisetum telmateia), który związany jest ze źródliskami, terenami wilgotnymi, dolinami rzek. Może on dorastać nawet do 2m wysokości, tworząc gęste skupiska. Tu występuje on w runie olsu porastającego brzegi doliny Santocznej.

Należy podkreślić, że na terenie gminy nie były przeprowadzane dokładne badania florystyczne na potrzeby niniejszego opracowania. Uniemożliwia to dokładną analizę statystyczną flor gminy oraz szczegółowy jej opis.

III.6.4. Fauna

W podziale zoogeograficznym Polski województwo lubuskie zaliczane jest do Krainy Południowobałtyckiej, która obejmuje prawie całą niżową część naszego kraju. Kraina ta wchodzi w skład dzielnicy Europejsko-Obskiej, należącej do największego obszarowo i najbardziej zróżnicowanego królestwa zwierząt – Arktogea.

KRĘGOWCE (Vertebrata)

Ssaki (Mammalia)

Na badanym terenie stwierdzono występowanie ponad 50 gatunków ssaków z czego 26 zalicza się do grupy ginących i zagrożonych wyginięciem.

Wśród ssaków owadożernych (Insectivora) spotykamy m. in. jeża zachodnioeuropejskiego (Erinaceus europaeus), kreta europejskiego (Talpa europaea), ryjówkę aksamitną (Sorex araneus) i malutką (Sorex minutus), a także rzęsorka rzeczka (Neomys fodiens).

Wśród nietoperzy (Chiroptera) wymienić należy przede wszystkim karlika malutkiego (Pipistrellus pipistrellus) i gacka wielkoucha (Plecotus auritus).

Najpospolitszym gatunkiem ssaków drapieżnych (Carnivora) jest lis (Vulpes vulpes). Ponadto spotkać można przedstawicieli rodziny łasicowatych (Mustelidae): łasicę (Mustella nivalis), kunę leśną (Martes martes) i domową (Martes foina), czy tchórza (Putorius putorius), rzadziej, z uwagi na małą ilość terenów leśnych wchodzących w skład gminy, borsuka (Meles meles). Do tej rodziny należy również wydra (Lutra lutra), coraz rzadsza z powodu postępującego zanieczyszczenia wód.

Rząd gryzoni (Rodentia) reprezentowany jest przez popularne gatunki rodziny myszowatych (Muridae) i nornikowatych (Microtidae), wśród których znajduje się szereg gatunków uznawanych przez człowieka za szkodniki w gospodarce rolnej i leśnej. Omawiany teren zamieszkuje również wiewiórka pospolita (Sciurus vulgaris) i coraz liczniejszy bóbr europejski (Castor fiber). Przykładem gatunku obcego pochodzenia jest piżmak (Ondatra zibethicus), który został sprowadzony z Ameryki Północnej do Czech, a następnie zaczął się rozprzestrzeniać na inne obszary Europy.

Do zającokształtnych (Lagomorha) możemy zaliczyć popularnego na terenach otwartych zająca szaraka (Lepus europaeus) i zamieszkującego obrzeża lasów introdukowanego dzikiego królika (Oryctolagus cuniculus).

Ssaki parzystokopytne (Artiodactyla) stanowią podstawową grupę zwierząt łownych, należą do niej dziki (Sus scrofa), jelenie (Cervus elaphus), sarny (Capreolus capreolus) oraz sprowadzone tu daniele (Dama dama). Zwierzęta te związane są przede wszystkim z siedliskami leśnymi Puszczy Gorzowskie j i Noteckiej, których fragmenty wchodzą w skład obszaru gminy Santok.

Ptaki (Aves)

Na terenie Ziemi Lubuskiej stwierdzono 272 gatunków ptaków, z czego 183 gniazdujące. Badania prowadzone przez Bednorza i Kupczyka (1995) w dolinie Noteci wykazały 238 gatunków, w tym 140 lęgowych i 14 prawdopodobnie lęgowych. Jest to gromada zwierząt bardzo zróżnicowana pod względem ekologicznym, a jednocześnie trudna do ujęcia w granicach terenowych. Na analizowanym terenie nie ma dużego biotopowego zróżnicowania środowiska, co jest istotne dla ptaków lęgowych. Brak tu przede wszystkim większych powierzchni leśnych, w tym zwłaszcza starych drzewostanów. Dominują biotopy łąkowe, znajdujące się często w różnych stadiach zarastania krzewami i drzewami. Daje to stosunkowo małe zróżnicowanie zgrupowań ptaków lęgowych. Elementy różnicujące to przede wszystkim jakość i wilgotność podłoża, stopień zarośnięcia łąk oraz udział drobnych zbiorników wodnych w postaci naturalnych cieków, rowów melioracyjnych, torfianek, starorzeczy itp. Duża część ptaków pojawiających się na omawianym obszarze to gatunki przelotne, zwłaszcza pływające, które wykorzystują rzeki, przede wszystkim przy wysokim stanie, jako miejsca wypoczynku.

Z uwagi na znaczne zasoby wodne gminy Santok w tym bardzo cenny przyrodniczo odcinek ujścia Noteci, można tu spotkać liczne gatunki ptaków związane ze środowiskiem wodnym. Należą do nich m. in. perkozy (Podicipediformes), a wśród nich: perkozek (Tachybaptus ruficollis), perkoz dwuczuby (Podiceps cristatus), perkoz rdzawoszyi (Podiceps griseigena).

Licznych przedstawicieli mają kaczkowate (Anatidae), spośród których część zatrzymuje się tutaj na trasach przelotu jak np.: gęś zbożowa (Anser fabalis), gęś białoczelna (Anser albifrons), świstun (Anas penelope) i należące do rzadkości znane z pojedynczych obserwacji: bernikla białolica (Branta leucopsis), ohar (Tadorna tadorna), hełmiatka (Netta rufina), ogorzałka (Aythya marila). Część ptaków należących do omawianej rodziny nie tylko obiera sobie tereny gminy Santok jako miejsce postoju podczas wiosennych i jesiennych przelotów, ale również zimuje na jej wodach w zależności od charakteru zimy i stopnia zlodzenia. Są to np.: łabędź czarnodzioby (Cygnus columbianus) i łabędź krzykliwy (Cygnus cygnus). Pozostałe gatunki poza przelotami i zimowaniem wyprowadzają tu również lęgi, należą do nich m. in.: łabędź niemy (Cygnus olor), krzyżówka (Anas platyrhynchos), głowienka (Aythya ferina), gęś gęgawa (Anser anser), cyraneczka (Anas crecca), cyranka (Anas querquedula), czernica (Aythya fuligula); wśród nielicznych lęgowych wymienić można: krakwę (Anas strepeta), rożeńca (Anas acuta), płaskonosa (Anas clypeata), podgorzałkę (Aythya nyroca). Spotykany jest również gągoł (Bucephala clangula), którego uważa się za gatunek prawdopodobnie lęgowy.

Z obszarami wodnymi i podmokłymi związane są również chruściele (Rallidae), z których najpopularniejsza jest łyska (Fulica atra), żyje tu również kokoszka wodna (Gallinula chloropus) i najtrudniejsze do zaobserwowania z uwagi na skryty tryb życia: wodnik (Rallus aquaticus), kropiatka (Porzana porzana) i derkacz (Crex crex).

Żuraw (Grus grus) jest na terenie gminy Santok nie tylko ptakiem przelotnym, ale również lęgowym.

W rzędzie brodzących (Cicniiformes) swoich przedstawicieli mają czaplowate (Ardeidae) - bąk (Botaurus stellaris) i czapla siwa (Ardea cinerea) oraz bocianowate (Ciconidae) – rzadki bocian czarny (Ciconia nigra) i jego popularniejszy krewniak wiążący swój los z człowiekiem, bocian biały (Ciconia ciconia).

Nad wodami polują mewy (Laridae),a wśród nich najczęściej spotykana śmieszka (Larus ridibundus) oraz rybitwy (Sternidae) - zwyczajna (Sterna hirundo), czarna (Chlidonias niger) i najrzadsza białoskrzydła (Chlidonias leucopterus).

Na terenach położonych w pobliżu rzek, często okresowo zalewanych występują ptaki siewkowate (Charadriiformes), spotykamy tutaj: czajkę (Vanellus vanellus), sieweczkę rzeczną (Charadrius dubius), rycyka (Limosa limosa), kszyka (Gallinago gallinago), kulika wielkiego (Numenius arquata), krwawodzioba (Tringa totanus) i przelotnego bataliona (Philomachus pugnax).

Ciekawym i cennym rzędem ptaków są drapieżce (Falconiformes). Na omawianym terenie żyją przedstawiciele dwóch rodzin jastrzębiowatych (Accipitridae) i sokołowatych (Falconidae). W pierwszej występują zarówno gatunki jeszcze dość popularne jak: myszołów (Buteo buteo), błotniak stawowy (Circus aeruginosus) i jastrząb (Accipiter gentilis). Do zdecydowanie rzadszych należą: kania czarna (Milvus migrans), kania ruda (Milvus milvus), bielik (Haliaeetus albicilla), orlik krzykliwy (Aquila pomarina), rybołów (Pandion haliaetus). Myszołów włochaty (Buteo lagopus) jest natomiast gatunkiem przelotnym i zimującym. Przedstawicielem drugiej rodziny jest pustułka (Falco tinnunculus), której liczebność w ostatnich latach wyraźnie zmalała.

Do równie interesujących, rzadkich i pożytecznych ptaków należą sowy (Strigiformes). Stwierdzono tu występowanie płomykówki (Tyto alba), pójdźki (Athene noctua), puszczyka (Strix aluco). Istnieją też pojedyncze doniesienia o obserwacjach sowy błotnej (Asio flammeus).

Na łąkach i polach spotykane są kuropatwy (Perdix perdix) i bażanty (Phasianus colchicus).

Rodzina dzięciołów (Picidae), związana z niewielkimi fragmentami siedlisk leśnych, reprezentowana jest przez dzięcioła zielonego (Picus viridis), dzięcioła czarnego (Dryocopus martinus), dzięcioła dużego (Dendrocropos major) i dzięciołka (Dendrocopos minor).

W lasach występuje również kukułka (Cuculus canorus).

Rząd kraskowatych (Coraciformes) ma na omawianym terenie dwóch przedstawicieli: dudka (Upupa epops) związanego z łąkami, polami, małymi laskami i alejami oraz zimorodka (Alcedo atthis) pojawiającego się przy małych bocznych dopływach Noteci i większych kanałach melioracyjnych.

Wśród gołębiowatych (Columbidae) najliczniejsza jest sierpówka (Streptopelia decaocto) gnieżdżąca się na terenie miejscowości. Grzywacz (Columba palumbus) związany z terenami leśnymi oraz śródpolnymi zadrzewieniami, jest również gatunkiem lęgowym, ale również przelotnym i zimującym. Najmniej liczna jest turkawka (Streptopelia turtur).

Jerzyk (Apus apus) jest gatunkiem lęgowym w niektórych miejscowościach.

Wróblowate (Passeriformes) to rząd, który pod względem liczby gatunków jest najbogatszy. Z terenu gminy Santok wymienia się m. in.: skowronka (Alauda arvensis), brzegówkę (Riparia riparia), dymówkę (Hirundo rustica), oknówkę (Delichon urbica), świergotka drzewnego (Anthus trivialis), świergotka łąkowego (Anthus pratensis), pliszkę żółtą (Motacilla flava), pliszkę siwą (Motacilla alba), jemiołuszkę (Bombycilla garnulus), strzyżyka (Troglodytes troglodytes), pokrzywnicę (Prunella modularis), słowika szarego (Luscinia luscinia), słowika rdzawego (Luscinia megarhynchos), podróżniczka (Luscinia svecica), kopciuszka (Phoenicurus ochruros), pokląskwę (Saxicola ruberta), kosa (Turdus merula), kwiczoła (Turdus pilaris), śpiewaka (Turdus philomelus), droździka (Turdus iliacus), paszkota (Turdus viscivorus), świerszczaka (Locustella naevia), strumieniówkę (Locustella fluviatilis), rokitniczkę (Acrocephalus schoenobaemus), łozówkę (Acrocephalus palustris), trzcinniczka (Acrocephalus scirpaceus), trzciniaka (Acrocephalus arundinaceus), zaganiacza (Hippolais icterina), jarzębatkę (Sylvia nisoria), cierniówkę (Sylvia communis), gajówkę (Sylvia borin), pierwiosnka (Phylloscopus collybita), piecuszka (Phylloscopus trochilus), muchołówkę szarą (Muscicapa striata), sikorę ubogą (Parus palustris), bogatkę (Parus major), modraszkę (Parus caeruleus), raniuszka (Aegithalos caudatus), wilgę (Oriolus oriolus), gąsiorka (Lanius collurio), srokosza (Lanius excubitor), sójkę (Garrulus glandarius), srokę (Pica pica), kawkę (Corvus monedula), gawrona (Corvus frugilegus), wronę (Corvus corone), kruka (Corvus corax), szpaka (Sturnus vulgaris), wróbla (Passer domesticus), mazurka (Passer montanus), ziębę (Fringilla coelebs), dzwońca (Caruelis chloris), szczygła (Carduelis carduelis), dziwonię (Carpodacus erythrinus), remiza (Remiz pendulinus), trznadla (Emberiza citrinella), potrzosa (Emberiza schoeniclus) i potrzeszcza (Miliaria calandra).

Dla wielu gatunków obszar, w którym znajduje się gmina Santok jest ważną ostoją, populacje są tu liczniejsze i bardziej stabilne, można zaliczyć do nich np. gęgawę, krakwę, płaskonosa, perkoza rdzawoszyjego, bąka, kanię rudą i czarną, bielika, żurawia, rycyka, krwawodzioba, rybitwę zwyczajną i czarną, bociana czarnego, łabędzia niemego.

Gady (Reptilia)

W regionie występuje siedem gatunków gadów. Najpospolitsze są jaszczurki: zwinka (Lacerta agilis) zajmująca suche, nasłonecznione stanowiska o wystawie południowej oraz żyworódka (Lacerta vivipara) preferująca siedliska bardziej wilgotne. Spotykana jest również jaszczurka beznoga padalec (Anguis fragilis), której liczebność trudno jest określić z uwagi na skryty tryb życia.

Wśród węży najpopularniejszy jest zaskroniec (Natrix natrix) związany ze środowiskiem wodnym, znajduje na terenie gminy dobre warunki życia. Rzadko spotykana jest żmija zygzakowata (Vipera berus) oraz mylony z nią gniewosz plamisty (Coronella austriaca), który z uwagi na spadającą liczebność znalazł się w ostatnim czasie w czerwonej księdze uznany za gatunek tzw. wysokiego ryzyka, narażony na wyginięcie.

Obecny stan zagrożenia populacji należy wiązać ze stopniową utratą siedlisk.

Wszystkie gady podlegają ochronie, ale wyraźne polepszenie stanu populacji przyniosło stosowanie w Polsce, w tym również w województwie lubuskim, które okazało się ważnym strategicznie regionem dla tej gromady zwierząt, tzw. ochrony czynnej.

Zastosowano ją tutaj przede wszystkim dla żółwia błotnego oraz węży, w tym zwłaszcza gniewosza.

Płazy (Amphibia)

Do najpospolitszych płazów występujących na terenie gminy zaliczyć można żaby (Ranidae). Do pierwszej grupy zwanej żabami zielonymi, które stale związane są z wodą bądź jej najbliższym otoczeniem, należą: żaba jeziorkowa (Rana lessonae), żaba śmieszka (Rana ridibunda) oraz żaba wodna (Rana esculenta).

Druga grupa to żaby brunatne, które w wodzie pojawiają się w okresie godowym, są to żaba moczarowa (Rana arvalis) i żaba trawna (Rana temporaria).

Wśród pozostałych przedstawicieli płazów bezogonowych (Salientia) spotyka się ropuchy (Bufonidae) – szarą (Bufo bufo), zieloną (Bufo viridis) i paskówkę (Bufo calamita); z rodziny ropuszkowatych (Discoglossidae) – kumaka nizinnego (Bombina bombina); z grzebiuszkowatych (Pelobatidae) – grzebiuszkę ziemną (Pelobates fuscus) oraz z rzekotkowatych (Hylidae) – rzekotkę drzewną (Hyla arborea).

Rząd płazów ogoniastych (Caudata) reprezentują przede wszystkim dwa gatunki traszek: grzebieniasta (Triturus cristatus) i zwyczajna (Triturus vulgaris).

Wszystkie gatunki płazów należą do bardzo pożytecznych zwierząt wymagających ochrony, które z uwagi na wrażliwą skórę wskazywane są często jako bioindykatory przemian środowiskowych.

Ryby (Pisces)

Wody omawianego regionu bogate są w różne gatunki ryb, co ma swoje znaczenie zarówno przyrodnicze jak i gospodarcze. Stwierdzono tu występowanie 35 gatunków w większości popularnych jak: płoć (Rutilus rutilus), leszcz (Abramis brama), krąp (Blicca bjoerkna), ukleja (Alburnus alburnus), szczupak pospolity (Esox lucius), okoń (Perca fluviatilis), sandacz (Stizostedion lucioperca), sum (Silurus glanis), miętus (Lota lota), węgorz europejski (Anquilla anquilla) i in. W Noteci obserwowano tak ciekawe gatunki jak rozpiór (Abramis ballerus) czy certa (Vimba vimba), a w Santocznej pstrąga potokowego (Salmo trutta morpha fario) i troć wędrowną (Salmo trutta morpha trutta). Wiele ryb odbywa tzw. wędrówkę tarłową od której powodzenia zależy często los całej populacji. Wszelkie bariery stawiane na trasie wędrówki mogą mieć więc bardzo poważne następstwa.

BEZKRĘGOWCE (Invertebrata)

Pomimo iż do bezkręgowców zalicza się około 97% wszystkich znanych gatunków zwierząt, grupa ta jest słabo poznana. Mozaika siedlisk, która występuje na terenie gminy Santok, daje możliwości bytowania dla szeregu gatunków.

W wodach różnego typu spotykamy również skorupiaki (Crustacea). W zbiornikach terasy zalewowej występują gatunki związane z wodami okresowymi, są to należące do liścionogów właściwych (Euphyllopoda) – zadycha pospolita (Branchipus schaefferi), dziwogłówka wiosenna (Siphonophanes grubii) oraz przekopnica właściwa (Triops cancriformis), wiosenna (Lepidurus opus) i małżynka (Limmuolia lenticularis). Pojawia się natomiast gatunek obcy dla polskiej fauny - rak pręgowany (Ortonectes limosus), który wypiera gatunki rodzime zajmując te same nisze ekologiczne.

III.7. Degradacja komponentów środowiska przyrodniczego

Charakterystykę stanu podstawowych elementów środowiska przyrodniczego oraz ich degradacji opracowano na podstawie danych z Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Gorzowie Wlkp., Raportu o stanie gminy oraz map sozologicznych.

III.7.1. Powierzchnia terenu

Grunty narażone na denudację naturogeniczną i uprawową, występują w strefach krawędziowych pradoliny, rynnach jeziornych i dolinach rzecznych [Warty, Pełczy, Santocznej, Łącznej (Racznej)], zarówno w obrębie gruntów ornych, jak i kompleksów leśnych.

Grunty narażone na zalewy powodziowe, stanowiące zagrożenie nie tylko dla powierzchni terenu występują na znacznych obszarach pradoliny Warty i Noteci. Zalewy powodziowe uznawane są za największe zagrożenie dla degradacji powierzchni terenu gminy. Powodzie mogą wywoływać ruchy mas ziemi.

Grunty antropogeniczne zajmują tu znaczne obszary zarówno w postaci obszarów zabudowanych o zabudowie zwartej i luźnej miasta Gorzowa Wlkp. oraz o zabudowie luźnej pozostałych mniejszych miejscowości, w tym Santoka.

Do innych form degradacji powierzchni terenu należą liczne cmentarze, znacznej długości wały ochronne wzdłuż Warty, Noteci i Kanału Rana, groble, nieczynne i czynne wyrobiska mineralnych surowców budowlanych (np. wyeksploatowane złoże „JANCZEWO”) składowiska surowców przemysłowych i leśnych, składowiska paliw stałych i płynnych (Janczewo, Santok, Lipki Wielkie, Deszczno, Wawrów), kontrolowane składowisko odpadów przemysłowych Elektrociepłowni Gorzów w Janczewie o powierzchni 26,55 ha (przy drodze Wawrów-Janczewo), gdzie składuje się żużel i popiół. Na terenach zabudowy wiejskiej, w wielu gospodarstwach, występują składowiska surowców rolniczych (patrz mapa).

Składowisko żużla i popiołów w Janczewie zostało oddane do eksploatacji w 1992 r., kiedy zaprzestano eksploatacji składowiska popiołów w Gorzowie Wlkp. zlokalizowane w północnej części miasta pomiędzy ulicami Walczaka i Bierzarina (składowisko to eksploatowane było od 1952 r.). Obecnie znaczna część tego składowiska została już zrekultywowana (poza zbiornikami namułu), jednak część dużej kwatery jest przewidziana do zrzutu popiołów w przypadku awarii w Janczewie.

III.7.2. Powietrze

Najbardziej uciążliwe dla atmosfery są emitory zakładów przemysłowych. Duże zagrożenie stanowią skupiska źródeł niskiej emisji gazów i pyłów z terenów zabudowanych, szczególnie uciążliwych w sezonie grzewczym. Źródłem emisji liniowej zanieczyszczeń pyłowych i gazowych oraz hałasu stanowi istniejąca sieć dróg.

Gmina Santok znajduje się w zasięgu strefy zanieczyszczeń transgranicznych i wielkoobszarowych atmosfery. Wśród źródeł miejscowych najważniejsze jest miasto Gorzów Wlkp., bowiem gmina znajduje się w bezpośrednim sąsiedztwie miasta. Szczególnie niekorzystne jest położenie Gorzowa w obrębie pradoliny, albowiem występujące tu często inwersje powietrza mogą powodować powstawanie smogu.

Na stan czystości powietrza wpływa emisja emitowana przez podmioty gospodarcze oraz z gospodarstw domowych i tzw. palenisk domowych. Na terenie gminy nie ma zlokalizowanego przemysłu, udział ich emisji w emisji ogólnej jest marginalny. Jedynymi większymi zakładami emitującymi zanieczyszczenia są: Tartak w miejscowości Santok, Piekarnia w Lipkach Wlk., lokalna kotłownia w Lipkach Wlk.

Gmina nie jest objęta systemem sieci ciepłowniczych, największa emisja pochodzi więc niskich emitorów gospodarstw domowych i kilku lokalnych kotłowni o małej sprawności spalania, które ogrzewają pojedyncze obiekty – przede wszystkim komunalne.

Wzrost zanieczyszczenia na terenie gminy jest więc zmienny – największy w okresie zimowym i najmniejszy w okresie letnim. W zanieczyszczeniach dominują związki pochodzące ze spalania paliw czyli pyły, dwutlenek siarki, dwutlenek azotu i tlenek węgla.

Stan zanieczyszczenia uległ zdecydowanej poprawie po zmianie sposobu ogrzewania bloków mieszkalnych (własność AWRSP) w Wawrowie i Gralewie oraz obiektów komunalnych (SP Wawrów, Santok, Janczewo, Przedszkole w Wawrowie i Janczewie, Ośrodek Zdrowia oraz budynek administracyjny w Santoku ) – z tradycyjnego na gazowy.

Teren gminy nie był i nie jest objęty monitoringiem oceniającym stan zanieczyszczenia atmosfery.

Podsumowując można stwierdzić, że stan powietrza na terenie gminy Santok (pod względem badanych substancji) jest zadowalający.

Pomiary opadu pyłu oraz kadmu i ołowiu prowadzone są jedynie w rejonie mokrego składowiska żużla i popiołu w miejscowości Janczewo. Prowadzone są corocznie przez Zakłady Pomiarowo-Badawcze Energopomiar Spółka z o.o. z Gliwic, na zlecenie Elektrociepłowni Gorzów. Punktu pomiarowe zlokalizowane są po wschodniej stronie składowiska oraz jedno po zachodniej stronie. Wyniki nie przekraczają dopuszczalnych wskaźników i wynoszą dla: pyłu od 80,94 do 119,78 mg/m² x rok (dopuszczalne 200 mg/m²), ołowiu od 6,47 do 32,60 mg/m² x rok (dopuszczalne 100 mg/m² x rok) oraz kadmu od 0,40 do 0,59 mg/m²x rok (dopuszczalne 10 mg/m² x rok). Głównym źródłem zanieczyszczeń pyłowych są gospodarstwa domowe, największy wzrost następuje w okresie zimowym. Poza rejonem Janczewa, teren gminy nie jest objęty szczegółowymi badaniami.

III.7.3. Hałas

W gminie Santok, jako gminie o charakterze rolniczym, nie ma zlokalizowanych zakładów przemysłowych. W istniejących na terenie gminy zakładach produkcyjnych, emisja uciążliwego hałasu ogranicza się do ich najbliższego otoczenia. Większość podmiotów gospodarczych to zakłady usługowe i rzemieślnicze, w których emisja hałasu również ogranicza się do ich najbliższego otoczenia. Jedynym zakładem, który przekracza dopuszczalny poziom hałasu przenikającego do środowiska jest Wytwórnia Koncentratów Spożywczych i Lodów „KOMAGES” w Janczewie. Zakład, na wskutek skarg, został skontrolowany przez Inspekcję Ochrony Środowiska, które stwierdziło przekroczenie dopuszczalnych dla terenów o zabudowie mieszkaniowej norm, zarówno w ciągu dnia, jak i w porze nocnej. Na terenie gminy nie przeprowadzano kompleksowych pomiarów tego zjawiska.

Największe nasilenie ruchu na terenie gminy, występuje na drodze wojewódzkiej nr 158 relacji Gorzów Wlkp. – Drezdenko oraz w mniejszym stopniu na drogach powiatowych nr 11-314 (odcinek łączący drogę krajową nr 22 z wojewódzką nr 158 w Wawrowie) oraz 11-319 relacji Gorzów – Santok.

Największe zagrożenie hałasem komunikacyjnym występuje w miejscowości Wawrów, Janczewo (gdzie zlokalizowana jest żwirownia), w mniejszym stopniu w Santoku i Czechowie (hałas komunikacyjny częściowo spotęgowany linią kolejową).

Gmina przeprowadziła w roku 1995 pomiar hałasu komunikacyjnego na drodze nr 158 i drodze prowadzącej do żwirowni (duży ruch pojazdów ciężarowych) Pomiary wykazały nieznaczne przekroczenie dopuszczalnego poziomu hałasu dla pory dziennej.

Oprócz powyższych badań, na terenie gminy nie przeprowadzono kompleksowych badań tego zjawiska.

III.7.4. Gleby

Na obszarze wysoczyzny występują gleby średnio zakwaszone, w obrębie doliny Warty i dna Kotliny Gorzowskiej - zawodnione, a na silnie nachylonych zboczach w strefie krawędziowej pradoliny, w obrębie gruntów ornych – zerodowane (np. na północny-wschód od Santoka, Santok, Czechów, Lipki Wielkie). Z główne zagrożenie gleb gminy uznaje się ich zawodnienie (gleby w dolinach rzecznych).

Gmina nie prowadziła szczegółowych badań pod kątem zagrożenia gleb metalami ciężkimi [informacje uzyskane zostały z Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska – Biuro Zamiejscowe w Gorzowie Wlkp. (dane według stanu z 1996 r.)].

Kontrolę gleb w zakresie zawartości toksycznych metali ciężkich wykonywane są, od roku 1992, na zlecenie Ministerstwa Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej, w ramach programu ochrony rolniczej przestrzeni produkcyjnej. Próbki na terenie gmin pobierane są losowo z określonego umowną siatką zasięgu.

Odczyn gleb. Od kilku lat badania kwasowości gleb kontynuowane są w ramach zleceń – zapotrzebowań zgłaszanych przez indywidualnych użytkowników gruntów. Z obserwacji i wywiadów przeprowadzonych przez Urząd Gminy wynika, że pomimo występowania na terenie byłego województwa gorzowskiego 50 % gleb, których odczyn kwalifikuje je jako bardzo kwaśne i kwaśne ( pH 4,5 – 5,5); na terenie gminy nie obserwuje się wzmożonego wapnowania gleb przez duże indywidualne gospodarstwa rolne. Szacuje się, że w przypadku ponad 30% gleb proces wapnowania jest potrzebny oraz wskazany – lokuje to te grunty w zakresie gleb kwaśnych i lekko kwaśnych (odczyn pH 4,6 – 6,5) zlokalizowanych w południowej i północno wschodniej części gminy. Zakwaszone gleby występują w okolicy Janczewa i Gralewa.

Zawartość kadmu. Zawartość kadmu w użytkowanych glebach byłego województwa gorzowskiego wykazuje zróżnicowanie zakresu stężeń, który kształtuje się od 0,01 – 0,48 mg/kg. Źródłem emisji tego pierwiastka jest przede wszystkim emisja pyłów metalonośnych z zakładów przemysłowych oraz przenoszone przez wiatr pyły z hałd odpadów. Z otaczających gmin, przekroczenia zawartości tego pierwiastka (zawartość podwyższona) występuje wyłącznie na terenie miasta Gorzowa. Z uwagi na bezpośrednie sąsiedztwo gminy oraz przeważające kierunki wiatrów, podwyższeniem zawartości kadmu mogą być grunty leżące w rejonie Wawrowa. Gmina monitoruje również opad pyłu i jakość gleb (4 stanowiska pomiarowe) w rejonie Janczewa, gdzie zlokalizowane jest mokre składowisko żużla i popiołu. Co roczne pomiary nie wykazują przekroczenia dopuszczalnego stężenia tego pierwiastka.

Zawartość ołowiu. Źródła emisji ołowiu są podobne jak dla kadmu, dodatkowym źródłem jest również emisja zanieczyszczeń przez silniki spalinowe. Średnie stężenia tego pierwiastka na terenie gmin byłego woj. gorzowskiego wynosi 4,1 – 14,3 mg/kg. Na terenie otaczających gmin nie stwierdzono przekroczenia dopuszczalnych wskaźników. W punktach pomiarowych zlokalizowanych w rejonie składowiska w Janczewie, stężenia tego pierwiastka nie przekraczają 10 % dopuszczalnych wartości granicznych. Z uwagi na jego słabą migrację i koncentrowanie się w przypowierzchniowej warstwie gleby (0 – 20 cm) na zagrożenie mogą być narażone grunty rolne położone wzdłuż głównych ciągów komunikacyjnych.

Zawartość cynku. Głównym źródłem tego pierwiastka jest emisja przemysłowa oraz niewłaściwie stosowane w rolnictwie osady ściekowe. Z otaczających gmin, podwyższone wartości tego pierwiastka stwierdzono na terenach: Gorzowa, Deszczna, Zwierzynia, Drezdenka i Skwierzyny. Należy więc przyjąć, że na terenie gminy Santok mogą występować nieznaczne przekroczenie stężenia tego pierwiastka w glebach, gleby te jednak można przeznaczać pod wszystkie uprawy polowe. Brak zlokalizowanego przemysłu na terenie gminy, skłania do poglądu iż źródłem emisji tego pierwiastka jest Gorzów Wlkp. – tereny o podwyższonej zawartości zlokalizowane są głownie w zachodniej części gminy.

Zwartość miedzi. Głównym źródłem występowania tego pierwiastka w glebie jest emisja przemysłowa, niektóre nawozy mineralne i organiczne oraz preparaty ochrony roślin. Na terenie sąsiednich gmin (łącznie z Gorzowem Wlkp.) nie stwierdzono przekroczenia wartości granicznych stężeń tego pierwiastka. Należy przyjąć, że podobna sytuacja występuje na terenie gminy (brak przemysłu).

Zawartość niklu. Występowanie niklu jest związane ze skałą macierzystą, a głównym źródłem emisje przemysłowe. Wśród otaczających gmin, tylko na obszarze Gorzowa Wlkp. stwierdzono przekroczenie wartości dopuszczalnych, na przekroczenie stężeń tego pierwiastka narażone są więc grunty zlokalizowane w zachodniej części gminy (rejon Wawrowa).

Zawartość siarki. Głównym źródłem siarki jest przemysłowa emisja dwutlenku siarki. Z otaczających gminę terenów, tylko na obszarze Gorzowa stwierdzono przekroczenia dopuszczalnych wartości granicznych. Lokalizacja Elektrociepłowni Gorzów w pobliżu północno zachodniej granicy gminy stanowi zagrożenie dla gleb zachodniej części gminy – rejon Wawrów, Czechów, Górki (kierunek przeważających wiatrów), narażonych na ciągły opad tego pierwiastka w postaci kwaśnych deszczów. Zmiana sposobu ogrzewania bloku EC 1 z tradycyjnego na gazowy w 1999 roku, w sposób znaczny ogranicza obecnie to zagrożenie.

III.7.5. Wody powierzchniowe

Źródła zanieczyszczeń wód powierzchniowych

Znaczący wpływ na stan wód powierzchniowych ma gospodarka wodno-ściekowa, szczególnie brak kanalizacji, brak kontroli zrzutów ścieków z gospodarstw indywidualnych oraz niedostateczna ilość oczyszczalni ścieków. Do rzek przedostają się zanieczyszczenia pochodzące ze spływów z pól, ścieki bytowe z nieszczelnych zbiorników bezodpływowych i ścieki gospodarcze.

Główne źródła zanieczyszczeń, które decydują o jakości wód powierzchniowych – tj. rzek znajdujących się na terenie gminy – znajdują się poza jej obszarem. Są to głównie ośrodki miejskie i miejsko–przemysłowe o nieuregulowanej gospodarce ściekowej, bądź wyposażone w oczyszczalnie o niskiej skuteczności oczyszczania.

Źródłami zanieczyszczeń na terenie gminy jest przede wszystkim brak odpowiedniej ilości oczyszczalni ścieków oraz nieuregulowana gospodarka ściekowa ( szczególnie w południowej części gminy, gdzie ani jedna miejscowość nie posiada kanalizacji oraz nie ma zlokalizowanej oczyszczalni). Powoduje to wylewanie często nieczystości w miejsca przypadkowe. Innym, nie mniej ważnym, źródłem zanieczyszczenia jest chemizacja rolnictwa.

Gmina nie prowadzi szczegółowej ewidencji źródeł zanieczyszczeń wód powierzchniowych. Na terenie nie ma zlokalizowanych większych ośrodków przemysłowych oraz zakładów o dużej „wodochłonności” produkcji. Gmina odprowadza rowami z dwóch oczyszczalni mechaniczno–biologicznych, zlokalizowanych w północnej części gminy ok. 110.000 m³ oczyszczonych ścieków do rzeki Warty. Zakłada się, że gmina nie ma istotnego wpływu na jakość i stan sanitarny wód powierzchniowych.

Stan czystości jezior

Jeziora zlokalizowane na terenie gminy nie są narażone na większe zanieczyszczenia. Nie zlokalizowano nad nimi żadnych ośrodków wypoczynkowych oraz nie występują zorganizowane plaże.

Znajdujące się na terenie gminy jeziora, tj. Przecięte i Racze, są jeziorami śródleśnymi – znajdują się w Puszczy Gorzowskiej. W ich bezpośrednim otoczeniu i zlewni nie znajdują się źródła zanieczyszczeń. Gmina nie prowadzi badań ich stanu czystości. Badaniami objęte jest jedynie jezioro Przecięte, prowadzone są dwa razy w ciągu roku przez Powiatowy Inspektorat Sanitarny w Gorzowie Wlkp.. Jakość jego wód jest zadowalająca, ulega w ciągu roku wahaniom i odpowiada normom charakterystycznym dla I i II klasy.

Stan czystości wód płynących

Noteć - rzeka III rzędu - jest prawym dopływem Warty, do której wpada w jej 68,2 km. Wypływa z jeziora Przedecz na Pojezierzu Kujawskim. Długość całkowita Noteci wynosi 388,4 km, a powierzchnia zlewni całkowitej 17330,5 km². Główne dopływy na terenie województwa lubuskiego to Drawa, Miała i Kanał Rana. Główne źródła zanieczyszczeń Noteci to Mątwy i Nakło, a na terenie województwa lubuskiego Drezdenko.

Badania stanu czystości wód Noteci prowadzone są przez Delegaturę w Gorzowie w programie monitoringu podstawowego i regionalnego. Stan zanieczyszczenia Noteci w poszczególnych grupach wskaźników w 2000 r. przedstawiał się następująco:

· normowane wskaźniki sumaryczne dotyczące substancji organicznych (za wyjątkiem tlenu rozpuszczonego, który odpowiadał I klasie) przyjmowały wartości odpowiadające II klasie czystości. Stężenia ogólnego węgla organicznego przybierały wartości charakterystyczne dla wód średnio obciążonych - 19-23 mg C/dm³. Zasolenie Noteci było niskie - wszystkie parametry tej grupy mieściły się w I klasie. Ilość zawiesin niesionych przez rzekę w górnym badanym odcinku rzeki odpowiadała II klasie, natomiast w Santoku mieściła się w klasie I.

· związki biogeniczne - pod względem obciążenia tymi związkami rzeka Noteć nie odpowiadała normom w dolnym biegu rzeki ze względu na wysoką zawartość fosforu ogólnego. W Drezdenku i Trzebiczu stężenie fosforu ogólnego odpowiadały III klasie. Wartości fosforanów odpowiadały II klasie czystości, natomiast wszystkie formy azotu nie przekraczały wartości dopuszczalnych dla klasy I.

· metale ciężkie - stężenia badanych metali nie przekraczały wartości dopuszczalnych dla I klasy czystości wód z wyjątkiem manganu w Santoku, którego stężenia odpowiadały klasie II.

· specyficzne związki organiczne - we wszystkich punktach kontrolnych ilość fenoli lotnych i detegrentów anionowych odpowiadała I klasie.

· stężenia chlorofilu „a” - nie odpowiadały normom czystości wód powierzchniowych, natomiast indeks saprobowości sestonu odpowiadał II klasie.

· stan sanitarny - zawartość bakterii coli odpowiadała III klasie w Trzebiczu, w pozostałych punktach nie odpowiadała normom. Warta. Na czystość wód Warty wpływa stan gospodarki ściekowej na znacznym obszarze zachodniej Polski, gdyż zlewnia tej rzeki stanowi ok. jedną szóstą powierzchni kraju. Do jej wód trafiają ścieki przemysłowe i komunalne m.in. z Zawiercia, Częstochowy, Sieradza, Łodzi, Koła, Konina, Poznania, Międzychodu, Skwierzyny, Gorzowa Wlkp. i Kostrzyna. Badania jakości wód Warty w 2000 roku prowadzono w czterech przekrojach pomiarowo-kontrolnych. Stwierdzono bardzo wysokie stężenia fosforu ogólnego, azotu azotynowego, chlorofilu a oraz zły stan sanitarny, w związku z czym wody rzeki nie odpowiadały normom ustalonym dla żadnej klasy czystości wód powierzchniowych.

Głównym problemem jest eutrofizacja wód rz. Warty, związana z nadmiernym obciążeniem związkami biogennymi. Jest to wskaźnik przede wszystkim nieprawidłowej gospodarki ściekowej w zlewni i wprowadzania do wód niedostatecznie oczyszczonych ścieków. Powodem eutrofizacji wód Warty mogą być również spływy powierzchniowe z niewłaściwie nawożonych pól.

Kanał Rana – ciek IV rzędu, prawy dopływ Noteci, do której uchodzi w jej 0,8 km. Kanał Rana nawadnia tereny po prawej stronie Noteci, na dnie Kotliny Gorzowskiej. W okresach suchych do Kanału wpompowywane są wody z Noteci, a w okresach wysokich stanów wód ich nadmiar jest odprowadzany poprzez Kanał bezpośrednio do Noteci. Długość kanału wynosi 18,3 km, a powierzchnia zlewni całkowitej 459,9 km². Głównymi dopływami Kanału są rzeki: Pełcz i Santoczna. Głównymi źródłami zanieczyszczenia Kanału Rana są: oczyszczalnia mechaniczno-chemiczna Spółki z o.o. "Meprozet" i mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia w Starym Kurowie oraz - za pośrednictwem rzeki Młynówki - oczyszczalnia komunalna w Strzelcach Krajeńskich. W roku 2000 badania jakości wód Kanału Rana wykonano - podobnie, jak w roku 1999 - w punkcie pomiarowo-kontrolnym w Santoku (km 0,5) - przed ujściem do Noteci.

Badania stanu czystości wód Kanału Rana prowadzone są przez Delegaturę w Gorzowie w programie monitoringu regionalnego. W roku 2000 badania jakości wód Kanału wykonano w punkcie pomiarowo-kontrolnym w Santoku - 0,5 km.

W 2000 roku wody Kanału Rana odpowiadały III klasie czystości wód powierzchniowych. Zadecydowało o tym stężenie fosforu ogólnego, azotu azotynowego i miano coli.

Liczne cieki i kanały, występujące w pradolinie oraz drobne cieki odwadniające wysoczyznę nie były kontrolowane pod względem czystości wód, jednak w większości są zanieczyszczone.

Oczyszczalnie ścieków w gminie Santok [według danych Starostwa Powiatowego w Gorzowie Wlkp. (z 23 października 2002 r.)]

Decyzja: znak data wydania/data ważności	Wnioskodawca	Wieś, zrzut ścieków	Ilość wprowadzanych ścieków
OS/OW-7223/29/90 1990.01.15/1993.01.15	Społeczny Komitet Budowy Oczyszczalni Ścieków w Wawrowie	Wawrów (system korzeniowy), rów melioracyjny dalej rz. Warta	Q_{max d} = 270 m³/d
OS/OW-7634/13603685/94 1994.11.29/1999.11.30	Urząd Gminy Santok	Gralewo (stawy korzeniowe), rz. Warta	Q_{max d} = 201,5 m³/d
OS/OW-7634/33600022/98 1998.12.15/2006.12.31	Przedsiębiorstwo Handlowo-Produkcyjne „SANDRÓB”	Płomykowo, Kanał Pulsa	Q_{max d} = 43,0 m³/d
OS/OW-7634/13603685/98 1998.08.04/2000.12.31	Urząd Gminy Santok	Lipki Wielkie (wykonanie), rów melioracyjny K-1,K-2, dalej Kanał Ludzisławski	Q_{śr d} = 430,0 m³/d

III.7.6. Wody podziemne

Grunty podatne na infiltrację zanieczyszczeń do pierwszego poziomu wód podziemnych zajmują znaczne obszary w części północnej, które w przewadze porośnięte są lasami Do głównych zagrożeń wód podziemnych należą obecnie niekontrolowane zrzuty nieoczyszczonych lub niedostatecznie oczyszczonych ścieków komunalna bytowych, zanieczyszczenia pochodzące z niekontrolowanych składowisk odpadów komunalnych i mieszanych oraz z gospodarki rolnej Zanieczyszczenie wód podziemnych stwierdzono w większości małych miejscowości.

Na terenie gminy poziomy wodonośne zlokalizowane są w utworach piętra czwartorzędowego, związane z utworami piaszczysto – żwirowymi pradoliny Toruńsko – Eberswaldzkiej, stanowiącej obniżenie morfologiczne wykorzystywane przez system rzeczny Warty i Noteci. Jest to zbiornik stosunkowo najbardziej narażony na zanieczyszczenia, pomimo dużej odnawialności wód. Wynika to z płytko położonego zwierciadła wód podziemnych, słabej lub braku izolacji tego poziomu od powierzchni utworami słabo przepuszczalnymi, stosunkowo dużego zaludnienia oraz działalności rolniczej. Ponadto na stan czystości wód zbiornika wpływają także wody drenowane z wysoczyzn i partii przyskarpowych doliny Noteci i Warty.

Monitoring jakości wód podziemnych prowadzony jest w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska przez Państwowy Instytut Geologiczny w Warszawie. Punkty monitoringowe zlokalizowane są poza obszarem gminy, wyniki jednak obrazują jakość wód również na naszym terenie. Gmina korzysta bowiem z wód podziemnych pochodzących ze zbiornika objętego badaniami.

Generalnie wody podziemne odpowiadają średniej i niskiej jakości (otwór Gorzów Wlkp.), stwierdza się ponadnormatywną zawartość żelaza i manganu.

Na terenie gminy znajduje się 5 ujęć wód podziemnych w: Janczewie, Płomykowie, Starym Polichnie (obecnie nie eksploatowana ze względu na przekroczoną wartość manganu), Wawrowie (wyłączona z eksploatacji – sieć wodociągowa podłączona do m. Gorzów Wlkp.) i Ludzisławicach. Są one eksploatowane przez Gminną Spółkę Wodno-Ściekową w Santoku z siedzibą w Lipkach Wlk. Ujęcia te są pod stałą kontrolą Powiatowego Inspektora Sanitarnego w Gorzowie Wlkp., przeprowadzone przez nich badania nie wykazuję przekroczenia zawartości metali i bakterii chorobotwórczych.

III.7.7. Lasy

Znaczne kompleksy leśne na terenie gminy wykazują słaby stopień de gradacji spowodowany czynnikami antropogenicznymi Zagrożenia tego rodzaju to szkody wywołane emisją szkodliwych substancji przez przemysł i transport, zwiększoną obecność ludzi w lesie (turystyka, wypoczynek, zbiór płodów runa leśnego i grzybów, niekiedy drewna na opał oraz pożary wywołane przypadkowo lub przez celowe podpalenia). Nieznacznie kondycję fitosanitarną lasu osłabiają czynniki biotyczne, np. niekontrolowany wzrost populacji szkodliwych owadów, występowaniem grzybów pasożytniczych oraz żerowaniem zwierzyny. Ogólnie stan zdrowotny drzewostanów 1w stosunku da lat poprzednich uległ poprawie, chociaż tempo tego procesu jest bardzo wolne. Obserwuje się obniżenie poziomu uszkodzenia drzewostanów, szczególnie w drzewostanach świerkowych, sosnowych, dębowych i brzozowych; drzewostany bukowe wykazują nieznaczne podwyższenie poziomu uszkodzenia.

III.7.8. Inwestycje szczególnie szkodliwe dla środowiska przyrodniczego

Do inwestycji szczególnie szkodliwych dla środowiska na analizowanym terenie należą linie podwyższonego promieniowania elektromagnetycznego, ropociąg „Przyjaźń”, drogi o średnim natężeniu ruchu oraz linia kolejowa relacji Gorzów Wlkp. - Krzyż. Istotne zagrożenie dla środowiska stanowią również zakłady stosujące w procesie technologicznym różnorodne związki chemiczne, zlokalizowane w sąsiedztwie gminy Santok. Należą do nich znajdujące się w Gorzowie Wlkp.: PWiK (transport, magazynowanie i stosowanie chloru). Zakłady Włókien Chemicznych STILON S.A. (magazynowanie i wykorzystanie amoniaku, kwasu solnego, kwasu octowego), OSP (transport, magazynowanie i stosowanie amoniaku) czy Elektrociepłownia Gorzów Wlkp. (magazynowanie i stosowanie kwasu solnego i wodorotlenku sodowego).

III.8. WYSTĘPOWANIE OBIEKTÓW I TERENÓW CHRONIONYCH NA PODSTAWIE PRZEPISÓW ODRĘBNYCH

Na terenie gminy wprowadzono następujące formy ochrony przyrody: rezerwaty przyrody, obszary chronionego krajobrazu, pomniki przyrody, użytki ekologiczne.

III.8.1. Rezerwaty przyrody

Na terenie gminy zlokalizowany jest rezerwat leśny „Buki Zdroiskie”, położony w północno – wschodniej części gminy na Równinie Gorzowskiej – w Puszczy Gorzowskiej, w przepięknym krajobrazie rzeki Santocznej na terenie Nadleśnictwa Kłodawa. Jego ogólna powierzchnia wynosi 75,57 ha, z czego na terenie gminy – 45,71 ha, pozostała jego część leży w obrębie gminy Kłodawa oraz Zwierzyń. Rezerwat chroni różne zespoły leśne z charakterystyczną dla nich roślinnością zieloną na siedlisku lasu świeżego. Z drzewostanu przeważają lasy bukowe, które zajmują blisko 74 % ogólnej powierzchni. Są to przeważnie lite buczyny jedno- lub dwupiętrowe, gdzie w piętrze dolnym występuje buk młodszy powstały z naturalnych odnowień. Ponadto w drugim piętrze występuje grab i dąb. Liczne są również skupiska leśne mieszane: dębowo–bukowe, grabowo–dębowo–bukowe. Wyróżniono tu zespół buczyny pomorskiej, świetlistej dąbrowy, olsy, łęgi olchowo–jesionowe, grąd i bory mieszane. Przeważają drzewostany starszych klas wieku powyżej 80 lat, a wiek pojedynczych okazów przekracza 200 lat. Są to zatem drzewostany różnowiekowe z udziałem buka, dębu, grabu, wiązu, sosny i świerka oraz innych gatunków domieszkowych z bogatym podszyciem wyżej wymienionych gatunków drzew oraz leszczyny, trzmieliny, czeremchy, kruszyny i in. Zlokalizowane jest tu stanowisko skrzypu olbrzymiego (Equisetum telmateia), podlegającego ochronie gatunkowej. Rezerwat z uwagi na mało zniekształcony antropogenicznie charakter istniejącej tam szaty roślinnej i wysokie walory przyrodniczo – krajobrazowe, wymagają przeprowadzenia dokładnych badań florystycznych i fitosocjologicznych.

III.8.2. Obszary chronionego krajobrazu

Na terenie gminy, w jej centralnej części, zlokalizowany jest Obszar Chronionego Krajobrazu „Krawędź Doliny Warty B”. Jest to swoisty typ obszaru, który obejmuje fragmenty terenów rozcięcia dolinowo – wąwozowego, na skraju wysoczyzny morenowej. Położony jest na wschód od granic Gorzowa Wielkopolskiego do ostatnich zabudowań wsi Santok. Długość odcinka wynosi 11 km. Powierzchnia całkowita 33 888 ha z czego na terenie gminy usytuowany jest fragment o pow. 7 247 ha. Południowa wystawa zboczy wykształciła tu swoisty mikroklimat, pod wpływem którego powstały zbiorowiska roślinności stepowej. Wysoka temperatura powietrza i gleby daje możliwość rozwoju roślin kserotermicznych. Najbardziej charakterystycznymi jest step ostnicowy z trawami stepowymi: ostnicą powabną, włosowatą i Jana. W zespole występują rośliny, które dają w czasie kwitnienia różnobarwne kobierce charakterystyczne dla określonej pory roku, szczególnie piękne w okresie lata. Drugim zespołem stepowym jest zespół miłka wiosennego i kłosownicy pierzastej, który rozwija się na łagodniejszych i mniej suchych zboczach. Flora tego zespołu jest znacznie bardziej zróżnicowana i bogata. Występują tu sasanka łąkowa, szałwia łąkowa, poziomka twardawa, lucerna sierpowata i kolczastostrąkowa, a nawet rzadsze jak: dzwonek syberyjski, wężymord stepowy czy goryczka krzyżowa.

III.8.3. Pomniki przyrody

III.8.4. Użytki ekologiczne

III.8.5. Objęte ochroną gniazda ptaków drapieżnych

W nadleśnictwie Kłodawa w oddziale 679 występuje chronione gniazdo bielika, dla którego ustanowiona została strefa ochronna.

III.8.6. Obszary NATURA 2000

Gmina	Udział powierzchni gminy w ostoi (%)
Deszczno	35,1
Santok	57,0
Gorzów Wlkp.	8,1

Na terenie obszaru „Ujście Noteci” występują różne typy siedlisk chronionych:

Typy chronionych siedlisk	Powierzchnia siedliska chronionego (ha)
górskie i niżowe ziołorośla nadrzeczne i okrajkowe	3
grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny	5
lasy łęgowe i nadrzeczne zarośla wierzbowe	5
łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe	15
murawy kserotermiczne (priorytetowe są tylko murawy z istotnymi stanowiskami storczyków)	5
niżowe i górskie łąki użytkowane ekstensywnie	10
starorzecza i inne naturalne; eutroficzne zbiorniki wodne	7
zalewane muliste brzegi rzek	1

Od strony północnej gmina Santok sąsiaduje z obszarem sieci NATURA 2000 „Puszcza Barlinecka” – PLH080014.

III.8.7. Występowanie obszarów naturalnych zagrożeń geologicznych

Obszary naturalnych zagrożeń geologicznych na terenie gminy Santok nie występują.

III.8.8. Występowanie udokumentowanych złóż kopalin oraz zasobów wód podziemnych

Złoża kopalin

Na terenie gminy występuje złoże „JANCZEWO” (na północ od Janczewa), którego eksploatacja została już zakończona oraz złoże „GRALEWO” (na północny-zachód od Gralewa), którego eksploatacja jest prowadzona (dane Geologa Wojewódzkiego Województwa Lubuskiego).

Brak jest rozpoznanych złóż torfu.

Zasoby wód podziemnych

Jak podkreśla A. Macias (1998) pierwszy poziom wód gruntowych jest uzależniony przede wszystkim od powierzchniowej budowy geologicznej oraz ilości opadów, a w dolinach rzek od poziomu wód płynących.

W Pradolinie Toruńsko-Eberswaldzkiej oraz w dolinach mniejszych rzek i w obrębie obniżeń terenowych, pierwszy poziom wód podziemnych jest najniższy w regionie lubuskim (od 0 do 1-2 m p.p.t., a nawet okresowo może zalegać na powierzchni terenu). Podobna sytuacja występuje w strefie torfowisk, gdzie z reguły poziom ten często zalega na powierzchni lub tuż pod nią. W strefie krawędziowej pradoliny oraz zboczowej (gdzie występuje intensywny spływ powierzchniowy), pierwszy poziom wód powierzchniowych jest zróżnicowany i występuje na głębokości od 0 do 6 i więcej m p.p.t. Na obszarach wysoczyznowych pierwszy poziom wód gruntowych znajduje się na głębokości od 2 do ponad 20 m p.p.t. w zależności od budowy geologicznej – przeciętnie jednak występuje na głębokości 4-5 m p.p.t. Na obszarach sandrowych pierwszy poziom wód gruntowych znajduje się na głębokości 2-5 m p.p.t. choć lokalnie może tez zalegać na głębokości od 15 do ponad 20 m p.p.t. Również w przypadku małych powierzchniowo torfowisk występuje bardzo płytki poziom wód gruntowych.

Wody wgłębne dzielimy na czwartorzędowe, trzeciorzędowe i wody starszych pięter. Wody czwartorzędowe są głównym źródłem wód pitnych opisywanego obszaru. Występują w warstwach wodonośnych zbudowanych z piasku i pospółki (piaski ze żwirem) na głębokości od kilku do 100 m p.p.t. Wody trzeciorzędowe nie mają znaczenia na omawianym terenie. Warstwy wodonośne zbudowane są z piasków drobno- i średnioziarnistych i zalegają na głębokości od 20 do 180 m p.p.t. Cecha niekorzystna dla ich wykorzystywania jest ich brunatne zabarwienie spowodowane przez związki organiczne – pyły węgli brunatnych i lignitów. Ta niekorzystna cecha jest w dodatku niestabilna w czasie, albowiem zabarwienie wody wzrasta wraz z upływem czasu eksploatacji jak i intensywnością poboru (A. Macias 1998). Wody starszych pięter są bardzo słabo rozpoznane a nawet często w ogóle nie rozpoznane. Należą one do tzw. kompleksu permsko-mezozoicznego. Szczególna jakością tych wód jest ich obecność w postaci wód mineralnych i termalnych. Ich występowanie stwierdzono podczas wierceń w poszukiwaniu ropy naftowej i gazu ziemnego. W sąsiedztwie gminy Santok obecność wód mineralnych stwierdzono w rejonach Gorzowa Wlkp., Myśliborza i Międzychodu. Wody te mają podwyższoną temperaturę (do 50^oC w okolicach Gorzowa) i zgodnie z ekspertyzą PAN mogą być wykorzystywane do celów grzewczych (A. Macias 1998).

Wody podziemne w województwie lubuskim stanowią podstawowe źródło zaopatrzenia w wodę pitną oraz dla celów technologicznych (przemysłową). Dominujący udział mają ujęcia zlokalizowane w obrębie piętra czwartorzędowego. Na terenie województwa występują dwa typy zbiorników wód podziemnych, są to:

· warstwy wodonośne występujące w obrębie pradolin, dolin rzecznych i utworów sandrowych,

· oraz warstwy wodonośne występujące w obrębie utworów wodnolodowcowych lub interglacjalnych o zwierciadle napiętym, najczęściej subartezyjskim, czasem artezyjskim, zalegające na różnych głębokościach.

W gminie Santok występuje pierwszy typ zbiorników wód podziemnych. Zwierciadło wód gruntowych tych zbiorników występuje na głębokości od 1,0 do 20,0 m p.p.t. i zazwyczaj nie jest izolowane od powierzchni utworami słaboprzepuszczalnymi. Zasilanie tych zbiorników odbywa się przez bezpośrednią infiltrację wód opadowych w warstwę wodonośną.

Cechą charakterystyczną zbiorników występujących w pradolinach i dolinach rzecznych jest ich drenażowy charakter. Oznacza to, że są one dodatkowo zasilane wodami podziemnymi spływającymi z wysoczyzn. Skład chemiczny wód w dolinach kształtowany jest nie tylko przez wody opadowe, roztopowe i działalność człowieka w strefie bezpośredniego zasilania, ale także przez dopływ wód z wysoczyzn, gdzie ich stan w wyniku działalności człowieka może podlegać różnym zmianom (najczęściej niekorzystnym). Ponadto w niektórych poziomach pradolinnych istnieje związek hydrauliczny pomiędzy wodami piętra czwartorzędowego i trzeciorzędowymi, co może czasem doprowadzić do obniżenia ich jakości, szczególnie przy współwystępowaniu wód mioceńskich o pogorszonej barwie i zawartości żelaza. Cechą korzystną tych zbiorników jest stosunkowo duża odnawialność, co niewątpliwie przyczynia się do ich ogólnej odporności na degradację. W województwie lubuskim do zbiorników występujących w pradolinach i dolinach rzecznych zalicza się zbiorniki nr 137 i 138 w Pradolinie Toruńsko-Eberswaldzkiej, nr 150 w Pradolinie Warszawsko-Berlińskiej oraz nr 301 i 302 w Pradolinie Borucko-Głogowskiej. Główne zbiorniki w utworach sandrowych to: zbiornik nr 148 rozciągający się na północ od Krosna Odrzańskiego i nr 149 rozciągający się na północ i wschód od Gubina.

Badania Kleczkowskiego nad zbiornikami wód podziemnych pozwoliły na określenie ich statusu. Kleczkowski wyróżnił zbiorniki wymagające bardzo wysokiej ochrony (wszystkie zbiorniki pradolin i sandrów) oraz wymagające wysokiej ochrony (pozostałe). Dodatkowym kryterium oceny odporności zbiorników (stopień izolacji i jakość wody) stanowi ich waloryzacja opracowana w Atlasie Hydrogeologicznym Polski (B. Paczynski 1993). Waloryzację poszczególnych zbiorników ustalono w oparciu o: jakość wody, stopień infiltracji poziomu wodonośnego, zasobność (dostępność) wód powierzchniowych jako alternatywnego źródła zaopatrzenia i deficytowość obszarów wyrażona stanem rezerw zasobów wód podziemnych. Jak wynika z opracowania Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska (1999), na terenie województwa lubuskiego nie ma zbiorników o najwyższej waloryzacji. Waloryzacje dużą posiadają zbiorniki położone w północnej części województwa (okolice Dobiegniewa i Kamienia Wielkiego) oraz rozległy zbiornik śródglinowy położony w centralnej części województwa (nr 144). Pozostałe zbiorniki posiadają waloryzację średnią, a zachodnia część zbiornika Pradoliny Torunsko-Eberswaldzkiej (nr 137) nawet niską.

W oparciu o szacunkowe dane opracowane dla byłego województwa gorzowskiego przez Biuro Planowania Przestrzennego w Gorzowie Wlkp. w roku 1992, gdzie zasoby wód czwartorzędowych ustalono na ok. 2 mln m³, przy wskazaniu, że 96 % tych zasobów znajduje się na obszarze pradoliny – należy przyjąć iż w obrębie Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej w dzisiejszych granicach województwa lubuskiego znajduje się ok. 1.800 tys. m³ wód czwartorzędowych. Badania powyższego ośrodka w roku 1990 pozwoliły na wyróżnienie trzech regionów wód podziemnych: pradoliny, wysoczyzny północnej i wysoczyzny południowej. Region pradoliny charakteryzuje się jednolitością poziomu wodonośnego, dość znaczna miąższością, korzystnym charakterem litologicznym i stanowi główny system zbiorczy całego obszaru, który zasilany jest dopływem wód podziemnych z wysoczyzn oraz przez intensywną alimentacje wód opadowych. Jak już wspomniano wcześniej, lokalnie rejon ten może być zasilany wodami trzeciorzędowymi w strefach kontaktu hydraulicznego. Gmina Santok w większości zlokalizowana jest w obrębie pradoliny, jedynie część północna rozciąga się na wysoczyźnie północnej. Na obszarze wysoczyzny północnej brak jest poziomu wodonośnego o rozprzestrzenieniu regionalnym. Jego głębokość zalegania waha się od 15 do 50 m p.p.t. Są to w większości wody o zwierciadle napiętym. Santok należy do gmin najbardziej zasobnych w wody podziemne w regionie, gdzie moduł zasobności przekracza 350 m³/d/km² (A. Macias 1998).

Obszar pradoliny jest najbardziej zasobnym zbiornikiem wód podziemnych w tej części kraju – zwany jest Głównym Zbiornikiem Wód Podziemnych. Na terenie Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej znajduje się szereg ujęć wód dla celów komunalnych (zarówno w dolinie Warty jak i Noteci). Ujęcia wody ma tu nie tylko Gorzów Wlkp. czy Skwierzyna, ale również wsie i miasteczka. Cały obszar Głównego Zbiornika Wód Podziemnych związanych z systemem pradolinnym jest szczególnie narażony na zanieczyszczenia pochodzenia antropogenicznego (pomimo dużej odnawialności wód). Głównymi przyczynami są: płytko zalegające zwierciadło wód gruntowych, słaba izolacja lub brak izolacji od powierzchni przez utwory trudno przepuszczalne, drenujący charakter pierwszego poziomu wód wodonośnych w dolinie (występuje zagrożenie związane ze spływem zanieczyszczonych wód z miejscowości położonych blisko krawędzi doliny) oraz obecność dużych obszarów osadniczych – skupisk ludzi i przemysłu (Gorzów Wlkp., Drezdenko) oraz obszarów rolnych. Również pozaklasowe wody Warty stwarzają zagrożenie dla zasobów czwartorzędowych wód podziemnych ze względu na brak jakiejkolwiek warstwy izolacyjnej. W efekcie skażone wody infiltrują bezpośrednio do wód podziemnych.

Gmina Santok znajduje się w zasięgu krajowego i regionalnego monitoringu wód podziemnych. W krajowym monitoringu wód podziemnych najbliższe badane stanowisko znajduje się w Gorzowie Wlkp. (nr otworu 539), w którym wody czwartorzędowe posiadają III klasę czystości wód o stałej tendencji jakości. Wśród wskaźników przekraczających normy dla wód pitnych wymienić należy: siarczany, żelazo ogólne, mangan oraz twardość ogólną. W regionalnym monitoringu wód podziemnych na terenie gminy znajdują się dwa punkty pomiarowe (na 57 w województwie lubuskim): w Płomykowie (nr otworu 15) oraz w Ludzisławicach (nr otworu 16). Badania przeprowadzone na powyższych stanowiskach jesienią 2002 roku przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska wykazały obecność wód podziemnych o klasie czystości I b. Pomimo, że badania nie wykazały tendencji zmiennej w stosunku do badań jesienią w roku 2001, to należy podkreślić iż widoczne są niekorzystne zmiany jakości wód w przypadku stanowiska w Ludzisławicach albowiem badania przeprowadzane do wiosny 2001 roku wykazywały obecność wód klasy czystości Ia. W obu przypadkach badaniu poddano wody gruntowe i w obydwu punktach głębokość stropu występuje na głębokości 2,3 m n.p.m. Warto podkreślić, że zarówno w Ludzisławicach jak i w Płomykowie badaniu poddano wody należące do zbiornika Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej, które generalnie mieszczą się w klasach czystości Ia i Ib – wymagają więc nieskomplikowanego uzdatniania, lub w ogóle nie wymagają uzdatniania. Przyjmuje się, że uzyskane poprzez monitoring wyniki obrazują jakość wód również w punktach położonych na terenie gminy Santok, a nie objętych monitoringiem – albowiem gmina korzysta z wód podziemnych pochodzących ze zbiornika objętego badaniami.

Na terenie gminy Santok znajduje się 5 ujęć wód podziemnych (Raport o stanie gminy Santok); znajdują się one w: Janczewie, Płomykowie, Starym Polichnie, Wawrowie i Ludzisławicach. Wszystkie są eksploatowane przez Gminną Spółkę Wodno-Ściekową w Santoku z siedzibą w Lipkach Wielkich. Należy zaznaczyć, ze w przypadku ujęcia w Wawrowie nie jest ono eksploatowane z uwagi na podwyższoną zawartość manganu. Z kolei ujęcie w Ludzisławicach jest wyłączone z eksploatacji, albowiem działająca tu sieć wodociągowa jest podłączona do miasta Gorzów Wlkp. Wszystkie ujęcia są pod stałą kontrolą Powiatowego Inspektoratu Sanitarnego w Gorzowie Wlkp. - przeprowadzone badania nie wykazują przekroczenia zawartości bakterii chorobotwórczych i metali ciężkich.

Jak podaje A. Macias (1998) według danych Biura Planowania Przestrzennego w Gorzowie Wlkp. z roku 1992, wody podziemne o złej jakości dla celów pitnych występują w gminie Santok w okolicy miejscowości Czechów.

Podział hydrogeologiczny. Zgodnie z Mapą hydrogeologiczną Polski w skali 1:200 000 (1985/1989), gmina Santok położona jest w obrębie jednostki hydrogeologicznej I rzędu – do Regionu Szczecińskiego. Głównym poziomem użytkowym jest poziom wodonośny w utworach czwartorzędowych. W podziale na rejony i podregiony gmina znajduje się w rejonie ID (Rejon Gorzowa Wlkp.) oraz podregionie I3 (Podregion Doliny Warty – Noteci).

W Rejonie Gorzowa Wlkp. (ID) czwartorzędowy poziom wodonośny składa się od 1 do 3 warstw użytkowych. Poziom ten o miąższości do 35 m, zalega na głębokości od kilkunastu do 80 m p.p.t. Średnia jego wydajność wynosi od 10 do 90 m³/h, z kolei w sąsiedztwie samego Gorzowa do 130 m3/h. Wody są na ogół pod ciśnieniem od 100 do 400 kPa. Wody o swobodnym zwierciadle występują lokalnie na wysoczyźnie na głębokości do 35 m p.p.t. (miejscami poziom ten nie występuje).Użytkowy poziom wód trzeciorzędowych występuje na głębokości od 85 do 100 m p.p.t., choć lokalnie zalega również na głębokości od 20 do 40 m p.p.t. Są to zasoby o skrajnych wydajnościach sięgających od kilku do 80 m³/h. Wody tego poziomu są tu pod ciśnieniem dochodzącym do 1500 kPa, a w zachodniej części (poza gminą Santok), lokalnie wody mają zwierciadło swobodne.

Podregion Doliny Warty - Noteci (I3), charakteryzują małe głębokości zalegania użytkowych poziomów wodonośnych. Główny użytkowy poziom wodonośny w utworach czwartorzędowych sięga do 20 m p.p.t. Choć jego miąższość wynosi od kilkunastu do 50 m , to lokalnie warstwa ta nie występuje. Występują duże różnice wydajności od 20 do 140 m³/h – niższe wartości występują w części wschodniej podregionu. Są to wody o swobodnym zwierciadle. Podregion 3I ma charakter zasobnego i płytkiego zbiornika w Pradolinie Toruńsko-Eberswaldzkiej.

Wody użytkowe w Podregionie I3 to warstwy pierwsze, przypowierzchniowe, które często nie posiadają izolacji utworów słabo lub nieprzepuszczalnych i często są narażone na zanieczyszczenia komunalne lub produkty nawożenia. W dolinie Noteci i Warty zanieczyszczenia stwierdzono w wielu punktach pomiarowych. Przy opracowywaniu mapy hydrogeologicznej w 1986 r. wskazano, że budowane w tym czasie w dolinie Warty w okolicy wsi Czechów ujęcie infiltracyjne dla zakładów Włókien Chemicznych „Chemitex-Stilon”, było zanieczyszczone fenolami i produktami pochodzącymi ze składowiska podkładów kolejowych nasyconych olejem kreozotowym. Ponadto wody powierzchniowe warty i Noteci, zawierające zanieczyszczenia w górnym swym biegu, kontaktując się z warstwą wodonośna w utworach tarasowych, sprzyjają rozprzestrzenianiu się zanieczyszczeń.

Mapa hydrogeologiczna w skali 1 : 200000 arkusz Gorzów Wielkopolski opracowana została na podstawie mapy w skali 1 : 50000 gdzie udokumentowane były otwory pomiarowe. Na arkuszu Santok otworów ogółem było 80 z czego 59 umieszczono na mapie głównej, a są to: 58 otworów zakończonych na utworach czwartorzędowych (Q) i jeden zakończony w utworach trzeciorzędowych (Tr). Aż 21 otworów nie umieszczono na mapie głównej, z czego 20 to otwory zakończone w utworach czwartorzędowych (Q), a jeden w utworach kredowych (K).

W Santoku do roku 1982 działał punkt obserwacji wód podziemnych Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej (studnia gospodarcza). Położony był na wysokości 24,56 metrów n.p.m. na tarasie nadzalewowej Warty w odległości ok. 100 m od niej, u podnóża bardzo stromego zbocza wysoczyzny. Typowe wahania zwierciadła wód podziemnych osiągały wartości 0,15 m, z kolei wahania maksymalne 1,93 m. Był to punkt reprezentatywny dla wysoczyzn lodowcowych na pograniczu z doliną (H. Jarząbek, 1986). Najbliższe punkty o podobnych cechach reprezentatywności zlokalizowane są w Gorzowie Wlkp. i Drezdenku.

Zgodnie z informacją zawartą w Raporcie o stanie gminy Santok, na terenie gminy znajduje się 8 stacji ujęć wody, w tym 6 wody pitnej. Większość ujęć i sieci wodociągowej to własność gminy. Są one zarządzane i eksploatowane przez Gminną Spółkę Wodno-Ściekową w Santoku z siedzibą w Lipkach Wielkich. Ujęcia te znajdują się w następujących miejscowościach:

· Wawrów - ujęcie wyłączono z eksploatacji, albowiem miejscowość została podłączona do sieci wodociągowej miasta Gorzowa Wlkp. (sieć na stanie gminy);

· Janczewo - zasila w wodę miejscowości: Janczewo, Górki, Gralewo oraz Czechów;

· Płomykowo - zasila w wodę miejscowości Santok i Płomykowo;

· Stare Polichno - ujęcie wyłączono z eksploatacji, sieć wodociągową włączono w sieć zasilaną przez ujęcie w Ludzisławicach;

· Ludzisławice - ujęcie zasila w wodę miejscowości: Lipki Wielkie, Ludzisławice, Nowe Polichno i Stare Polichno;

· Mąkoszyce - ujęcie i wodociąg zasila miejscowość Mąkoszyce; jest ono zlokalizowane na terenie byłego PGR (wraz z siecią jest własnością Agencji Własności Skarbu Państwa – Oddział Gorzów Wlkp., która nią administruje);

· Czechów (teren po lewej stronie Warty) - znajdują się tu dwie stacje ujęcia wód podziemnych:

- ujęcie wód technologicznych dla Zakładów Włókien Chemicznych „STILON” S.A. w Gorzowie,

- ujęcie wody pitnej dla Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji w Gorzowie Wlkp. (zaopatrzenie w wodę miasta Gorzowa).

Ujęcia wody w gminie Santok dla potrzeb wodociągów [według danych Starostwa Powiatowego w Gorzowie Wlkp. (z 23 października 2002 r.)]:

Miejscowość	Obiekt-Właściciel	Decyzja ważna		Znak	Ilość
		od	do
Płomykowo	Wodociąg wiejski WZIR z Gorzowa Wlkp.	1982.02.18	2000.12.31	RGŻiL-gw-7211/29/1231/1/82/12	Q_{max h}= 48,9 m³/h Q_{śr d} =543,7 m³/d Q_{max d} = 665,4 m³/d
Wawrów	Zakład Rolny Wawrów PPGR Wawrów Zielonogórskie Przedsiębiorstwo Elektryfikacji i Zaopatrzenia Rolnictwa i Wsi w Wodę	1972.10.24	nie ogranicz.	RLgw-I-053/21/72	Q = 27,4 m³
Janczewo	Wojewódzki Zakład Usług Wodociągowych w Gorzowie Wlkp. – gmina Santok	1998.05.25	2005.05.25	OŚ-gw-6210/6/29/06/06/98	Q_{max h}= 44,0 m³/h Q_{max d} =595,0 m³/d Q_{śr d} = 578,0 m³/d

III.8.9. Występowanie terenów górniczych wyznaczonych na podstawie przepisów

odrębnych

Wyznaczony teren górniczy związany jest z eksploatowanym złożem „GRALEWO” (na północny-zachód od Gralewa).

III.9. Środowisko kulturowe Gminy Santok.

III.9.1. Zasady ochrony konserwatorskiej.

2.1. Strefa „A" - ścisłej ochrony konserwatorskiej.

2.2. Strefa „B" - ochrony konserwatorskiej.

2.3. Strefa „K" - ochrony krajobrazu kulturowego, którą objęto układy zieleni posiadającej wartości historyczne, kompozycyjne i krajobrazowe, w tym założenia parkowe, cmentarze, nasadzenia przydrożne.

2.4. Strefa „E" - ochrony ekspozycji, dotyczy obiektów o istotnych walorach artystycznych i krajobrazowych.

2.5. Obiekty wpisane do rejestru zabytków.

2.6. Obiekty w ewidencji konserwatorskiej - budynki mieszkalne, gospodarcze, usługowe i użyteczności publicznej, folwarki, cmentarze, parki.

2.7. Strefy ochrony archeologicznej.

2.7.1. Strefa „W I" - pełnej ochrony konserwatorsko - archeologicznej.

2.7.2. Strefa „W - II" - częściowej ochrony archeologiczno - konserwatorskiej stanowisk archeologicznych, dopuszczających inwestowanie pod określonymi warunkami.

2.7.3. Strefa „W - III"- ograniczonej ochrony konserwatorskiej, polegającej na prowadzeniu interwencyjnych badań archeologicznych, w przypadku podejmowania prac ziemnych.

2.7.4. Stanowiska wpisane do rejestru zabytków.

2.7.5. Stanowiska w ewidencji konserwatorskiej.

III.9.2.Stan dziedzictwa kulturowego i zabytków Gminy Santok.

Na obszarze gminy Santok występują n/w zabytki nieruchome i archeologiczne objęte ochroną konserwatorską, ujęte w zasobach LWKZ:

- historyczne zespoły budowlane i układy ruralistyczna w ramach wyznaczonych stref ochrony konserwatorskiej

- obiekty wpisane do rejestru zabytków

- obiekty ujęte w ewidencji konserwatorskiej - budynki mieszkalne, gospodarcze, usługowe i użyteczności publicznej, folwarki, cmentarze, parki

- stanowiska archeologiczne wpisane do rejestru zabytków i do ewidencji konserwatorskiej oraz tereny objęte strefą ochrony archeologicznej.

Szczegółowy wykaz w/w elementów przedstawiony jest w części III „Załączniki" odrębnego opracowania „Środowisko kulturowe Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego 2004 rok”..:

1. Rys historyczny - lokacja wsi

2. Obiekty w rejestrze zabytków.

3. Obiekty w ewidencji - karty adresowe.

4. Obiekty posiadające kartę ewidencyjną architektury i budownictwa.

5. Obiekty w ewidencji - wg kwalifikacji w kartach wsi.

6. Wsie - karty ewidencyjne.

7. Cmentarze - karty ewidencyjne.

8. Parki - ewidencja.

9. Zespoły folwarczne - karty ewidencyjne.

10. Stanowiska archeologiczne w rejestrze zabytków.

11. Stanowiska archeologiczne w ewidencji konserwatorskiej /wg AZP/.

12. Tabela - Gmina Santok. Stan dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej - miejscowość, lokacja /pierwsza wzmianka/, historyczny układ przestrzenny /zachowany, przekształcony/, kościół, cmentarz /czynny, nieczynny/, pałac, dwór, park, folwark, zabudowa wsi o wartościach kulturowych /budynki mieszkalne, budynki gospodarcze/, inne obiekty i zespoły o wartościach kulturowych, strefy ochrony konserwatorskiej wg kart wsi.- patrz: część II, rys. nr 1 odrębnego opracowania „Środowisko kulturowe Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego 2004 rok”...

III.9.3. Zasady ochrony konserwatorskiej

a) Strefa „A" - ścisłej ochrony konserwatorskiej

Objęte są nią, na terenie gminy, układy przestrzenne i zespoły szczególnie wartościowe, o najlepiej zachowanej historycznej strukturze przestrzennej i o najwyższych wartościach kulturowych.

Obowiązuje:

- zachowanie historycznego układu przestrzennego z wszystkimi elementami;

- konserwacja zachowanych głównych elementów układu przestrzennego;

- usunięcie i przebudowa obiektów dysharmonijnych;

- dostosowanie nowej zabudowy do historycznej kompozycji przestrzennej;

- wszelka działalność budowlana, zmiany i podziały nieruchomości oraz przebudowy, rozbudowy i remonty wszelkich obiektów lezących w strefie wymagają każdorazowo zgody LWKZ.

Wykaz wyznaczonych stref „A" w poszczególnych miejscowościach:

Lipki Wielkie - zespół pałacowo-parkowy i folwark

Santok - cały, historyczny układ ruralistyczny

Wawrów - wnętrze architektoniczno-krajobrazowe obejmujące kościół wraz z przylegającym doń terenem oraz sąsiadujące z nim zagrody nr 12 i 15

b) Strefa „B" - ochrony konserwatorskiej.

Objęte są nią wartościowe układy przestrzenne, tereny i zespoły na terenie gminy o znacznym procencie zachowanej, historycznej struktury.

Obowiązuje:

- utrzymanie zasadniczych elementów historycznego układu przestrzennego;

- rewaloryzacja i modernizacja obiektów o wartościach kulturowych;

- docelowe usunięcie lub przebudowa obiektów dysharmonijnych;

- nowe obiekty należy dostosować do historycznej kompozycji przestrzennej oraz historycznych form zabudowy;

- wymóg konsultowania i uzyskania każdorazowo zgody LWKZ, przy wszelkich działaniach inwestycyjnych.

Wykaz strefy „B" w poszczególnych miejscowościach:

Gralewo - część pierwotnego układu owalnicowego wsi

Janczewo - część pierwotnego układu owalnicowego wsi

Jastrzębnik - cały, historyczny układ ruralistyczny

Lipki Wielkie - pierwotna ulicówka i regularne rozplanowanie wokół prostokątnego placu kościelnego, związane z XVIII-wieczną kolonią /Nowe Lipki/

Wawrów - cały, historyczny układ ruralistyczny w granicach opartych na drogach zagumiennych

c) Strefa „K" - ochrony krajobrazu kulturowego, którą objęto układy zieleni posiadającej wartości historyczne, kompozycyjne i krajobrazowe, w tym założenia parkowe, cmentarze, nasadzenia przydrożne.

Obowiązuje:

- zachowanie historycznych granic założeń krajobrazowych,

- utrzymanie integralności zespołów pałacowo-parkowych, parków, cmentarzy oraz alei;

- rewaloryzacja zabytkowych elementów krajobrazu urządzonego;

- obiekty kubaturowe na terenie parków mogą być lokalizowane tylko na miejscu dawnej zabudowy;

- uporządkowanie terenów dawnych cmentarzy z zachowaniem zabytkowych;

- wymóg konsultowania i uzyskania każdorazowo uzgodnienia LWKZ w zakresie wszelkich prac renowacyjnych, porządkowych oraz wycinki drzew.

Wykaz miejscowości, w których występuje strefa „K" :

Czechów - cała wieś, w granicach 1000-1500 m od strefy zabudowy

Janczewo - założenie dworsko-parkowe i park wiejski

Jastrzębnik - płn. strona wsi

Lipki Wielkie - obszar po płn. stronie wsi; wieś na skraju doliny rzecznej, o równinnym, łąkowym krajobrazie z licznymi ciekami wodnymi

Santok - bezpośrednie otoczenie wsi /ok. 1 km po stronie płn. i ok. 2-3 km po stronie płd. i wsch./

d) Strefa „E" - ochrony ekspozycji, dotyczy obiektów o istotnych walorach artystycznych i krajobrazowych

Obowiązuje:

- wyłączenie terenu spod zabudowy kubaturowej ujemnie wpływającej na ekspozycję obiektu zabytkowego

- wszelkie inwestycje należy poprzedzić studiami panoramicznymi

- lokalizacja obiektów kubaturowych oraz innych wysokich obiektów i urządzeń wymaga uzyskania zezwolenia W.K.Z.

Wykaz miejscowości, w których występuje strefa „E" :

- na obszarze gminy Santok brak wyznaczonych stref ochrony ekspozycji; jedynie w Gralewie, w karcie wsi, wyznaczone są dwa punkty widokowe

III.9.4. Obiekty wpisane do rejestru zabytków

Wykaz obiektów - patrz załącznik. nr 2 odrębnego opracowania „Środowisko kulturowe Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego 2004 rok”..

Wykaz miejscowości w których znajdują się obiekty wpisane do rejestru zabytków:

Gralewo, Janczewo, Santok, Stare Polichno, Wawrów

Obiekty w ewidencji konserwatorskiej - budynki mieszkalne, gospodarcze, usługowe i użyteczności publicznej, folwarki, cmentarze, parki.

Wykaz obiektów - patrz załącznik 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 12.

Obowiązuje:

- wymóg konsultowania z WKZ wszelkich prac remontowo-budowlanych;

- utrzymanie tradycyjnej formy architektury;

- stosowanie tradycyjnych elementów budowlanych;

- w przypadku konieczności rozbiórki obiektu należy wykonać dokumentację fotograficzną.

Wykaz miejscowości w których znajdują się obiekty ujęte w ewidencji konserwatorskiej:

Obiekty znajdujące się w ewidencji występują we wszystkich 15 miejscowościach znajdujących się w gminie, tj.: Baranowice, Czechów, Górki, Gralewo, Janczewo, Jastrzębnik, Lipki Wielkie, Lipki Małe, Ludzisławice, Mąkoszyce, Nowe Polichno, Płomykowo, Santok, Stare Polichno, Wawrów

III.9.5. Strefy ochrony archeologicznej

Obejmuje tereny o stwierdzonej zawartości reliktów archeologicznych.

Strefa „W l" - pełnej ochrony konserwatorsko - archeologicznej

Wykluczona wszelka działalność inwestycyjna i inna. Strefa ta obejmuje wybrane stanowiska wpisane do rejestru zabytków oraz ujęte w ewidencji służby konserwatorskiej.

Obowiązuje:

- zakaz wszelkiej działalności inżynierskiej, budowlanej i innej związanej z pracami ziemnymi;

- zachowanie istniejącego układu topograficznego wraz z obiektem ujętym w rejestrze zabytków i ewidencji archeologicznej LWKZ;

- w przypadku podjęcia jakiejkolwiek działalności na terenie objętym granicami strefy, a wynikającej ze sposobu użytkowania terenu obowiązuje występowanie o szczegółowe wytyczne do urzędu ochrony zabytków.

Na terenie gminy wyznaczone są dotychczas dwie takie strefy - w Santoku:

1 - wczesnośredniowieczne grodzisko /od VIII do XIII w./ wpisane do rejestru zabytków - stanowisko 45 na obszarze 45/13

2 - gródek pomorski II poł. XI w. - stanowisko 31 na obszarze 45/13

Strefa „W - II" - częściowej ochrony archeologiczno - konserwatorskiej stanowisk archeologicznych, dopuszczających inwestowanie pod określonymi warunkami.

Obowiązuje:

• zachowanie stanowiska ujętego w ewidencji służby konserwatorskiej;

• uzgadnianie i opiniowanie wszelkich poczynań inżynierskich, budowlanych i innych przez służby ochrony zabytków. Obowiązuje każdorazowo występowanie o szczegółowe wytyczne konserwatorskie i opinie przed podjęciem decyzji o jakiejkolwiek działalności;

• w przypadku podjęcia decyzji o realizacji inwestycji na terenie objętym strefą ochrony archeologiczno-konserwatorskiej, obowiązuje przeprowadzenie badań ratowniczych na koszt inwestora wyprzedzających proces przygotowania inwestycji;

• rozpoczęcie prac ziemnych związanych z realizacją inwestycji uzależnia się od uzyskania stosownego zezwolenia od urzędu ochrony zabytków.

Wykaz miejscowości, w których występuje strefa „W-II" :

- na obszarze gminy Santok obecnie brak wyznaczonych stref "W-II"

Strefa „W - III"- ograniczonej ochrony konserwatorskiej, polegającej na prowadzeniu interwencyjnych badań archeologicznych, w przypadku podejmowania prac ziemnych.

Obowiązuje:

- uzgodnienie i opiniowanie wszelkich poczynań inżynierskich i budowlanych podejmowanych w obrębie granic stref ochrony konserwatorskiej stanowiska archeologicznego przez urząd ochrony zabytków

- w przypadku podjęcia realizacji inwestycji obowiązuje przeprowadzenie interwencyjnych badań archeologicznych na koszt inwestora. Właściciele, użytkownicy terenu i inwestorzy zobowiązani są do zawiadomienia służby ochrony zabytków o podjęciu działań inwestycyjnych lub remontowych związanych z pracami ziemnymi z ustawowym wyprzedzeniem. Rozpoczęcie prac ziemnych związanych z realizacją inwestycji uzależnia się od uzyskania stosownego zezwolenia od urzędu ochrony zabytków.

Wykaz miejscowości, w których występuje strefa „W-III" :

- na obszarze gminy Santok obecnie brak wyznaczonych stref "W-III"

Stanowiska wpisane do rejestru zabytków

Wykaz obiektów - patrz załącznik. nr 10 odrębnego opracowania „Środowisko kulturowe Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego 2004 rok”.

Stanowiska w ewidencji konserwatorskiej.

Wykaz obiektów - patrz załącznik. nr 11 odrębnego opracowania „Środowisko kulturowe Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego 2004 rok”..

III.10. Jednostki osadnicze.

Gmina Santok od zachodu przylega bezpośrednio do Gorzowa Wlkp., co w decydującym stopniu wpływa na jej charakter – gminy podmiejskiej. Północny obszar gminy, poprzez m.in. Puszczę Gorzowską, sąsiaduje z gminą Kłodawa. Wschodnia część gminy przylega do gmin Zwierzyń i Drezdenko, natomiast południowa graniczy, przez Puszczę Nadnotecką z gminą Skwierzyna oraz Deszczno.

Gminę Santok utworzyły 1.01.1973 r. sołectwa Czechów, Górki, Gralewo,, Janczewo, Płomykowo, Santok, Stare Polichno i Wawrów. 1.101.1976r. przyłączono 7 sołectw z rozwiązanej gminy Lipki Wielkie: Baranowice, Jastrzębnik, Lipki Małe, Lipki Wielkie, Ludzisławice, Mąkoszyce i Nowe Polichno. 6.07.1977r. z sołectwa Wawrów wyłączono obszar 100,71 ha i przyłączono do Gorzowa Wlkp. Powierzchnia gminy wynosi odtąd 168, 3 km². Ludność gminy (osoby zameldowane na pobyt stały) na obecnym obszarze wynosiła:

1. w 1970 – 6.614 osób

2. w 1978 – 6.589 osób

3. w 1988 – 6.843 osób

4. w 1994 – 7198 osób

5. w 1999 – 7239 osób

6. w 2002- 7319 osób

Baranowice – powstały w latach 1750-60 (Kaplick) jako kolonia na gruntach prywatnej wsi Lipki Wielkie w ramach zagospodarowania nadnoteckich błot. Obejmują też zapewne zabudowania, które w latach 1945-50, tworzyły odrębną gromadę Lipczy..

Czechów – stara słowiańska wieś rybacka o rodowodzie XII – wiecznym. Dawniej należała do dóbr santockich, od 1345r. była własnością Gorzowa.

Górki – wieś powstała na gruntach Gralewa w wyniku kolonizacji prowadzonej od 1805r.

Gralewo – była wsią rycerską o rodowodzie udokumentowanym od początków XIV wieku.

Janczewo – stara posiadłość rycerska, wzmiankowana po raz pierwszy w 1337r. W latach 1954-58, była siedzibą gromady.

Jastrzębnik – powstał w 1796r. jako kolonia na gruntach wsi Lipki.

Lipki Małe – założone zostały w latach 1735-37 jako kolonia na gruntach majątku Lipki. W 1928r. przyłączono kolonię Wierzbica, stanowiącą dziś zachodni przysiółek.

Lipki Wielkie – początek dała wieś Lipki założona w 1580 r. Jej obecny kształt został nadany w 1929r. przez połączenie czterech samodzielnych dotychczas gmin: Lipki Stare, Lipki Nowe, Kurzelewo i Pomianowice. W latach 1945-54 siedziba zbiorczej gminy wiejskiej, w latach 1955-72 – gromady (Gromadzkiej Rady Narodowej) a w latach 1973-75 – ponownie gminy.

Ludzisławice – kolonia założona pomiędzy 1780-1800r. na gruntach wsi Lipki Wielkie. W 1928r. została połączona z Grodźcem i Siedliskowem.

Mąkoszyce – zostały założone pomiędzy 1750 i 1760r. na gruntach jego wsi Lipki Wielkie.

Nowe Polichno – wieś olęderska założona 9.11.1712 r. na gruntach wsi Polichno i zasiedlona niewielką ilością kolonistów z Polichna

Płomykowo – na obecną wieś składają się dwa dawne młyny, dwa folwarki i inne wybudowania, które do 1945r. (z wyjątkiem Krzynki) wchodziły w skład gminy wiejskiej Gralewo. Obszar ten funkcjonował pod nazwą Gralovische Mühle, później Gralover Wassermühlen, w okresie międzywojennym miejsce to oznaczano jako (Gralower) Untermühle, czyli „(Gralewski) dolny młyn”. Po wojnie wybudowania te i kolonie zaczęto traktować jako oddzielną miejscowość. Nazwano ją Gralowiec vel Grabowiec, następnie Trzęsacz. W 1949 r. skutkiem niewątpliwej pomyłki gromada zaistniała pod nazwą Płomykowo jako odpowiednik Mühlen Vw.

Santok – słowiańska osada obronna, następnie graniczny gród kasztelański (XII – XIV) w., siedziba rycerska (Santok), miasteczko (Nowy Santok), od końca XVI w. – wieś.

Stare Polichno – dawniej santocka osada służebna, później wieś rycerska.

Wawrów – wieś rycerska z metryką sięgającą 1319 r., od XV w. – własność Gorzowa.

III.11. Walory krajobrazowe gminy Santok.

Położenie gminy Santok wiąże ją z istotnymi przyrodniczo terenami. Należy ona do „węzła ekologicznego” Skwierzyna-Santok-Gorzów Wielkopolski. Przebiega tędy również korytarz ekologiczny o znaczeniu międzynarodowym łączący bagienne obszary wschodniej i zachodniej Europy związany z Pradoliną Toruńsko-Eberswaldzką wraz z szeregiem korytarzy wewnętrznych o znaczeniu lokalnym. Pozwalają one zachować ciągłość przestrzenną łącząc różne formy obszarów chronionych, tereny leśne, pradoliny. Gmina jest bardzo cennym fragmentem korytarza z uwagi na obejmowanie swoimi granicami doliny Noteci, a zwłaszcza jej ujścia oraz szeregu innych cieków wodnych. W strategii ochrony przyrody podkreśla się szczególną wartość tego rodzaju ciągów ekologicznych, wzdłuż których odbywa się ruch nośników materii - wody, powietrza oraz organizmów, stanowią one również o całokształcie procesów zachodzących w krajobrazie. To wyróżnienie zobowiązuje jednak również do ostrożnego zagospodarowania przestrzeni. W ciągu ostatnich lat dokonano znacznych zmian w naturalnych korytarzach. W chwili obecnej pracuje się nad odtworzeniem zdegradowanych fragmentów by udrożnić trasy migracyjne roślin i zwierząt, bez tego rodzaju działań nastąpi zubożenie bioróżnorodności. Należy przede wszystkim przeciwdziałać fragmentacji środowiska, łącząc tzw. wyspy środowiskowe systemami zadrzewień i zakrzewień. Ułatwiają one migrację wzbogacając skład gatunkowy i stwarzając większe szanse na utrzymanie równowagi ekosystemowej. Wpływają również korzystnie na mikroklimat, przeciwdziałają przesuszeniu, ograniczają erozję, regulują stosunki wodne.

Za najcenniejszy fragment wchodzący w skład gminy Santok uznać należy ujście Noteci. Na wyjątkowe znaczenie tego obszaru wskazuje przede wszystkim charakter awifauny Waloryzacja ornitologiczna jest szczególnie ważna z uwagi na duże zróżnicowanie gatunków i środowisk jakie zajmują. W Dolinie Noteci największą wartość dla ptaków przedstawia odcinek dolny od Ujścia do Santoka, w którego skład wchodzi teren analizowanej gminy. Fragment przyrzeczny, łącznie z wałami przeciwpowodziowymi i 200 m pasem położonym po zewnętrznej stronie wałów pomiędzy Drezdenkiem a Santokiem, uznany został za ważną ostoję ptaków. Stwierdzono tu występowanie wielu rzadkich gatunków przelotnych jak i lęgowych, niektóre spędzają tu zimę. Populacje zasiedlające omawiany obszar są dość liczne i stabilne. Bardzo cennymi biotopami są turzycowiska, łąki zalewowe występujące w międzywalu a także liczne bagienka. Z uwagi na małą ilość lasów na terenie gminy, fragmenty puszcz Gorzowskiej i Noteckiej należące do Nadleśnictwa Kłodawa i Karwin są również istotnym elementem środowiska. Lasy dochodzą do skraju doliny dzięki czemu stanowią istotne siedliska lęgowe dla bociana czarnego i ptaków drapieżnych, jak bielik, rybołów, kania ruda i czarna, orlik krzykliwy. Do najistotniejszych gatunków zwierząt, którego stanowiska stwierdzono blisko wschodniej granicy gminy Santok, należy z całą pewnością żółw błotny. Obecność tego gatunku potwierdza cenny charakter środowiska. Działania prowadzone w ramach programu czynnej ochrony żółwia zmierzają do inwentaryzacji stanowisk, na których występuje w chwili obecnej oraz ich renaturalizacji. Otwieranie i ochrona korytarzy ekologicznych, podobnie jak w przypadku innych gatunków, przyczyniają się do otwarcia dróg migracyjnych i rozprzestrzeniania się tego rzadkiego zwierzęcia. Noteć i związane z nią rozlewiska stanowią idealne tereny dla rozprzestrzeniania się tego cennego gatunku.

Duże znaczenie zarówno dla środowiska przyrodniczego jak i estetyki krajobrazu mają zadrzewienia i zakrzewienia, tworzące czasem małe laski o charakterze łęgów. Stwarzają one korzystne warunki życiowe przede wszystkim dla ptaków, drobnych ssaków i owadów. Zwiększają wilgotność powietrza i gleby, chronią przed wiatrem, upałem, hałasem, pyłami i gazami. Tworzą łączniki ekologiczne pomiędzy poszczególnymi biotopami.

Konieczna jest kompleksowa ochrona siedlisk w celu zachowania ich różnorodności. Zagospodarowanie nie może prowadzić do kurczenia się biotopów, a zwłaszcza ich fragmentacji co powoduje nieuchronny spadek bioróżnorodności. W przypadku zwierząt należy pamiętać, że korzystają one z szeregu różnorodnych biotopów w czasie godów, wychowywania młodych, zdobywania pożywienia, noclegu, migracji, zimowania, itd.

Zmiana stosunków wodnych spowodowana prowadzonymi wcześniej na szeroką skalę pracami melioracyjnymi doprowadziła do osuszenia wielu terenów położonych w Dolinie Noteci. Dziś obszary łąk zalewowych i inne tereny podmokłe należałoby objąć ochroną w postaci użytków ekologicznych. Część związaną z ujściem Noteci powinno się objąć ochroną rezerwatową aby zabezpieczyć nienaruszalność środowiska z zachowaniem ekstensywnego użytkowania łąk. Z uwagi na charakter dolin Noteci i Dolnej Warty tworzących korytarz wybiegający poza granice gminy Santok istnieje potrzeba otoczenia ich ochroną jako obszar chronionego krajobrazu, pozwalającego zachować ciągłość obszarów cennych przyrodniczo w połączeniu z chronionymi w ten sposób odcinkami pilskim i bydgoskim.

III.12. Osadnictwo, demografia, zatrudnienie, bezrobocie.

Ludność i osadnictwo

Stan ludności gminy Santok na dzień 31.12.1999r., wynosił:

1. 7.239 osób zameldowanych na pobyt stały

2. 137 osób zameldowanych na pobyt czasowy

Ogółem społeczność gminy tworzą 7.376 osoby, skupione w 15 jednostkach osadniczych

Sieć osadnicza.

Na sieć osadniczą (mapa nr 5.1) składa się 15 miejscowości (sołectw). Największe z nich zlokalizowane są wzdłuż głównego ciągu komunikacyjnego, tj. drogi wojewódzkiej nr 158. Największe skupienia ludności (tabela 5.1) występują w miejscowościach, w których funkcjonowały wcześniej zakłady pracy (PGR i RSP).

Tabela 5.1. Położenie miejscowości w gminie

Miejscowość	Odległość od siedziby gminy	Odległość od Gorzowa Wlkp
Wawrów	12	3
Czechów	8	5
Górki	4	12
Janczewo	7	8
Gralewo	3	12
Santok	-	15
Płomykowo	4	19
Stare Polichno	4	19
Nowe Polichno	7	22
Ludzisławice	6	21
Lipki Wielkie	12	27
Lipki Małe	16	31
Baranowice	15	30
Mąkoszyce	15	30
Jastrzębnik	16	31
Razem	-	-

Demografia .

L.p. Wyszczególnienie Wartość liczbowa

Zestawienie porównawcze gęstości zaludnienia i wskaźnika urbanizacji na tle kraju

i wybranych województw przedstawia tabela:osób zamieszkałych w miastach Uwagi

POLSKA 124 61,9 X

LUBUSKIE 73 64,8 X

Dolnośląskie 150 71,7 Województwo sąsiednie

Wielkopolskie 112 57,6 Województwo sąsiednie

Zachodniopomorskie 76 69,8 Województwo sąsiednie

Śląskie 398 79,8 Województwo o najwyższej gęstości zaludnienia

Warmińsko- Mazurskie 60 59,6 Województwo o najniższej gęstości zaludnienia

Gminę Santok zamieszkuje około 7319 osób.

Średnia gęstość zaludnienia obszaru gminy wynosi 44 osób /km2.

Prognoza do roku 2020 struktury demograficznej województwa lubuskiego (wg Urzędu Statystycznego w Zielonej Górze) w podstawowych przekrojach wiekowych:

W roku 2002 przyrost naturalny kształtował się na poziomie + 4,10 promila.

Struktura ludności w gminie Santok według wieku ( dane na dzień 31.12.2002 r.):

Liczba ludności w wieku przedprodukcyjnym 1945 26,5 %

w tym wieku szkolnym 1401

Liczba ludności w wieku produkcyjnym 4540 62,0 %

Liczba ludności w wieku poprodukcyjnym 842 11,5 %

Migracje ludności w 2002 r. - saldo migracji : + 1,09 promila.

Zatrudnienie.

Pracujących w gospodarce narodowej (stan na 31.XII.2002r.) na terenie gminy Santok:

Ogółem 890 osób

W tym: kobiet 401 osób

przemysł i budownictwo 424 osób

usługi rynkowe 223 osoby

usługi nierynkowe 220 osoby

rolnictwo 23 osoby

Bezrobocie.

Liczba bezrobotnych :

a) stan na 31.XII. 2002r. :

Ogółem 842 osób

stopa bezrobocia 10,7 %

stopa bezrobocia dla powiatu gorzowskiego : 26,3 %

Jest to jeden z najwyższych wskaźników bezrobocia na terenie województwa ,co stanowi, że problem bezrobocia jest oceniany przez władzę lokalną w kategoriach problemu społecznego.

III.13. Infrastruktura społeczna.

III.13.1. Oświata.

Ogółem na terenie gminy Santok obowiązkowym nauczaniem objętych jest 965 dzieci, zgrupowanych w 49 oddziałach ( w tym 2 przedszkolne zlokalizowane w szkołach i realizujące program klasy „0”), co daje przeciętnie 19,7 uczniów na oddział.

Oświata i wychowanie

Rada Gminy w Santoku jest organem prowadzącym następujących placówek oświatowo-wychowawczych:

Zespół Szkół nr 1 w Santoku; ul.Gralewska 9 , obejmujący:

- Szkołę podstawową

- Gminazjum

- Filia Szkoły Podstawowej w Starym Polichnie

- Oddział Przedszkolny w Starym Polichnie

Zespół Szkół nr 2 w Lipkach Wlk; ul.Szosowa , obejmujący:

- Szkołę Podstawową

- Gminazjum

Szkołę Podstawową w Janczewie

- Oddział Przedszkolny

Szkołę Podstawową w Wawrowie

Gminne Przedszkole w Santoku

- Filia w Gralewie

Gminne Przedszkole w Lipkach Wlk.

Gminne Przedszkole w Wawrowie

Część uczniów z miejscowości Wawrów i Czechów korzysta z gimnazjum, bądź ze szkoły podstawowej, w Gorzowie Wlkp.

Inne zadania oświatowe

Gmina w tym zakresie realizuje m.in.

- Edukację prozdrowotną: w zakresie zdrowego stylu życia, przeciwdziałaniu środkom uzależniającym i rozwoju kultury fizycznej

- Edukacja historyczna; w zakresie poznania swojej „małej ojczyzny” gminy Santok i ochrony dóbr kultury ziemi santockiej

- Edukacja ekologiczna; w zakresie poznania warunków naturalnych i przyrodniczych, problemów i sposobów ochrony środowiska

- Edukacja artystyczna; w zakresie prowadzenia zespołów tanecznych, organizowania warsztatów plastycznych

Realizacja funkcji kształcącej, wychowawczej i opiekuńczej poprzez placówki

oświatowe w gminie

1. Świetlice Socjoterapeutyczne - funkcjonują we wszystkich szkołach w ramach Gminnego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych.

Ludność gminy Santok może kontynuować naukę w następujących szkołach ponadpodstawowych:

- 7 licea ogólnokształcących dla młodzieży w Gorzowie Wlkp.

- 5 liceach dla osób dorosłych w Gorzowie Wlkp,

- szkołach zawodowych, w tym:

- 10 szkołach zasadniczych prowadzących zajęcia dla młodzieży i dorosłych w Gorzowie Wlkp,

- 18 szkołach średnich i policealnych dla młodzieży w Gorzowie Wlkp

- Wyższa Szkoła Zawodowa w Gorzowie Wlkp.

III.14. Kultura i sport.

Gmina prowadzi następujące placówki kulturalno – oświatowe:

1. Gminny Ośrodek Kultury w Santoku wraz z podległymi jej salami wiejskimi w miejscowościach:

- Czechów

- Płomykowo

- Stare Polichno

- Ludzisławice

- Lipki Wielkie

2. Gminna Biblioteka Publiczna w Santoku oraz jej filię Biblioteka Publiczna w Lipkach Wielkich.

3. Muzeum Grodu Santok

Sport

W gminie jest zarejestrowanych i działa 5 klubów sportowych grupujących 16 drużyn piłkarskich:

1. Klub Sportowy „Polonia” Lipki Wielkie,:

2. Klub sportowy „Delta – TIR GUM” Stare Polichno,

3. Klub Sportowy „Kasztelania” Santok

4. Klub Sportowy „Iskra” Janczewo

5. Klub Sportowy „Warta” Wawrów

Łączna liczba zawodników zgrupowanych w drużynach – 290 osób

Na terenie gminy zlokalizowanych jest 5 trawiastych boisk sportowych do piłki nożnej, w miejscowościach: Wawrów, Janczewo, Santok, Stare Polichno i Lipki Wielkie oraz istniejący tor żużlowy w Wawrowie

Gmina posiada dwie sale gimnastyczne: w miejscowości Wawrów i Santok, ponadto przy każdej szkole (oprócz filii w Starym Polichnie) zlokalizowane są uniwersalne boiska, o nawierzchni bitumicznej, do gry w koszykówkę i piłkę ręczną.

W miejscowości Santok zlokalizowana jest również przystań rzeczna na której uprawiać można sporty kajakowe.

Imprezy kulturalne, sportowe i rozrywkowe

Na terenie gminy Santok odbywają się cyklicznie następujące imprezy:

- Rocznica Konstytucji 3-go Maja , festyn w miejscowości Lipki Wlk.

- Dni Santoka, połączone z Turniejem Rycerskim „O miecz Kasztelana Santockiego” w Santoku

- Zlot Wodniaków z Euroregionu „Pro Europa Viadrina” w Santoku

- Mistrzostwa Polski w Maratonie Kajakowym w Santoku

- Mistrzostwa Europy w Maratonie Kajakowym w Santoku

- Oficjalne Międzynarodowe Zawody w Powożeniu Zaprzęgami Konnymi w Janczewie

- Turniej piłki nożnej „O puchar Wójta Gminy Santok” - rotacyjnie

- Okolicznościowe dni: Dziecka, Boże Narodzenie, w Gminnym Ośrodku Kultury i podległych jej salach wiejskich

- Ogólnopolski Rajd Motocykli Ciężkich „Szlakiem 100 mostów” w Santoku

- Koncerty organowe w kościele w Lipkach Wielkich

- Dożynki gminne, co roku w innej miejscowości

- Święto Niepodległości i Dzień Seniora w Santoku

- Zawody Ochotniczych Straży Pożarnych, rotacyjnie w różnych miejscowościach

Ponadto Gminny Ośrodek Kultury wraz z podległymi jej placówkami przez cały rok wykorzystywane są przez mieszkańców do organizowania imprez okolicznościowych, dyskotek, spotkań stowarzyszeń i organizacji pozarządowych (np.. PZW, Polski Związek Pszczelarski, itp.

III.15. Służba zdrowia i opieka społeczna.

2. Podstawową opiekę zdrowotną w I rejonie zapobiegawczo – leczniczym, prowadzi: Ośrodek Zdrowia w Santoku ul.Gorzowska 43

3. Podstawową opiekę zdrowotną w II rejonie zapobiegawczo – leczniczym , prowadzi: Ośrodek Zdrowia w Lipkach Wielkich – Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej J.H.O „ESKULAP” w Gorzowie Wlkp ul.Gwiaździsta 16, filia: Ośrodek Wiejski w Lipkach Wielkich.

Usługi medyczne zostały, od 1 stycznia 2000r., całkowicie sprywatyzowane w oparciu o umowy poszczególnych świadczeniodawców z Lubuską Regionalną Kasą Chorych w Zielonej Górze. Udzielane usługi i porady medyczne są bezpłatne.

III.16. Mieszkalnictwo

Na terenie gminy w przeważającej części występuje zabudowa jednorodzinna z ogrodami przydomowymi. Wyjątkiem są obiekty, wybudowane dla pracowników, w okresie funkcjonowania PGR-rów w Wawrowie, Gralewie i Lipkach Wlk. Są to bloki wielomieszkaniowe.

Obecnie kierunek budownictwa odbywa się wyłącznie w kierunku indywidualnej zabudowy mieszkaniowej, budynków gospodarczych, usługowych i rzemieślniczych. Gmina nie prowadzi budownictwa komunalnego, przygotowuje wyłącznie tereny pod budownictwo, na podstawie kierunków zagospodarowania przestrzennego i wniosków mieszkańców.

III.16. Straż pożarna , policja , poczta.

Teren gminy Santok podzielony jest na dwie dzielnice (północną i południową), które obsługuje dwóch dzielnicowych. W zależności od potrzeb na terenie gminy służbę pełnią również policjanci innych pionów II komisariatu Policji w Gorzowie. W Santoku znajduje się dyżurny posterunek policji.

W zakresie bezpieczeństwa ruchu drogowego, służbę pełnią policjanci Wydziału Ruchu Drogowego KMP w Gorzowie.

Bezpieczeństwo publiczne

W zakresie bezpieczeństwa ruchu drogowego, służbę pełnią policjanci Wydziału Ruchu Drogowego KMP w Gorzowie.

Na terenie gminy funkcjonuje Ochotnicza Straż Pożarna,

III.17. Infrastruktura techniczna.

III.17.1. Zaopatrzenie w wodę.

Na terenie gminy znajduje się 8 stacji ujęć wody, w tym 6 wody pitnej. Większość ujęć i sieci wodociągowej są własnością gminy, zarządzane i eksploatowane przez Gminną Spółkę Wodno-Ściekową w Santoku z/s w Lipkach Wlk. Ujęcia te znajdują się w następujących miejscowościach:

- Wawrów; ujęcie obecnie wyłączone z eksploatacji, miejscowości została podłączona do sieci wodociągowej miasta Gorzowa Wlkp. Sieć na stanie gminy.

- Janczewo; zasila w wodę miejscowości: Janczewo, Górki, Gralewo oraz Czechów.

- Płomykowo; zasila w wodę miejscowości Santok i Płomykowo

- Stare Polichno, ujęcie obecnie wyłączone z eksploatacji. Sieć wodociągowa włączona w sieć zasilaną przez ujęcie w Ludzisławicach.

- Ludzisławice; ujęcie zasila w wodę miejscowości: Lipki Wielkie, Ludzisławice, Nowe Polichno i Stare Polichno

- Mąkoszyce; ujęcie i wodociąg zasila miejscowość Mąkoszyce.

- Na gruntach miejscowości Czechów (teren po lewej stronie Warty) znajdują się dwie stacje ujęcia wód podziemnych:

Þ ujęcie wód technologicznych dla Zakładów Włókien Chemicznych „STILON” S.A. w Gorzowie

Þ ujęcie wody pitnej dla Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji w Gorzowie Wlkp (zaopatrzenie w wodę miasta Gorzowa.)

Woda pochodząca z funkcjonujących ujęć wody, jest dobrej jakości. Stan wody poddawany jest bieżącej kontroli przez Powiatowego Inspektora Sanitarnego w Gorzowie Wlkp.

Stacje uzdatniania wody występują wyłącznie na ujęciach w Janczewie i Płomykowie, gdzie parametry wody są pogorszone.

Wydajność istniejących ujęć wody jest wystarczająca dla zaspokojenia potrzeb istniejących i perspektywicznych. We wszystkich występują jednak ponadnormatywne ilości żelaza i manganu, wymaga to zastosowania procesu odżelaziania i odmanganiania.

III.17.2. Odprowadzanie i oczyszczanie ścieków.

Docelowa długość sieci kanalizacyjnych we wsiach i miejscowościach wyniesie 23865 m, z czego 7650 m stanowić będą odcinki głównych kolektorów tłoczonych do oczyszczalni ścieków w Gorzowie Wlkp..

Ścieki pochodzące z całej planowanej sieci kanalizacji sanitarnej będą odprowadzane kolektorem grawitacyjno-tłocznym Santok-Czechów-Gorzów i włączone do komór włączeniowych dla miejscowości Wawrów „Dolny”, Czechów, Górki, Gralewo, Janczewo, Santok, Płomykowo i Stare Polichno.

Dla wschodniej części gminy planuje się budowę oczyszczalni ścieków m. Lipki Wielkie z możliwością przyjęcia ścieków dla miejscowości przyległych : Nowe Polichno, Lipki Małe, Ludzisławice, Jastrzębnik, Mąkoszyce, Baranowice.

III.17.3. Energetyka.

Zaopatrzenie w energie elektryczną.

Przez zachodnią część gminy (rejon Czechowa) przebiega linia wysokiego napięcia 400 kV. Relacji Krajnik – Plewiska.

Ponadto dwie linie średniego wysokiego napięcia 110 kV; jedna w rejonie Czechowa, druga relacji Gorzów – Strzelce Krajeńskie przecina gminę z północnego zachodu do miasta Gorzowa.

Linie średniego napięcia 15 kV przebiegają przez większość miejscowości, oprócz Lipek Małych, Mąkoszyc i Baranowic.

Sieć linii rozdzielczych niskiego napięcia (0,4 kV) istnieją w każdej miejscowości.

Teren gminy znajduje się w obszarze działania Zakładów Energetycznych Gorzów S.A. Zapotrzebowanie energetyczne gminy zaspokajane jest w sposób zadowalający, nie istnieją żadne problemy w podłączaniu nowych odbiorców oraz pokryciu ich zapotrzebowania energetycznego.

Wszystkie miejscowości na terenie gminy są zelektryfikowane, wyposażone w sieci SN i NN oraz stacje transformatorowe. Na obszarze gminy znajduje się około 1.600 odbiorców, średnia moc przyłączeniowa 3 kW – 5 kW, co daje maksymalne zapotrzebowanie energetyczne gminy w wysokości 5 – 6 MW.

Gmina obsługiwana jest przez Zakłady Energetyczne Gorzów S.A, jej północna część (Wawrów, Czechów, Górki Janczewo, Gralewo, Santok, Płomykowo) przez Rejon Energetyczny Gorzów, południowa (Stare Polichno, Nowe Polichno, Ludzisławice, Lipki Wielkie, Lipki Małe, Mąkoszyce, Baranowice, Jastrzębnik) – przez Rejon Energetyczny Międzychód.

Przez zachodnią część gminy (rejon Czechowa) przebiega linia wysokiego napięcia 400 kV. Relacji Krajnik – Plewiska.

Ponadto dwie linie średniego wysokiego napięcia 110 kV; jedna w rejonie Czechowa, druga relacji Gorzów – Strzelce Krajeńskie przecina gminę z północnego zachodu do miasta Gorzowa.

Linie średniego napięcia 15 kV przebiegają przez większość miejscowości, oprócz Lipek Małych, Mąkoszyc i Baranowic.

Sieć linii rozdzielczych niskiego napięcia (0,4 kV) istnieją w każdej miejscowości.

III.17.4. Gazownictwo.

Gmina Santok szczególny nacisk położyła na radykalną poprawę stanu środowiska naturalnego, dzięki tej idei w latach 1990 – 98 na terenie gminy dynamicznie rozwinęła się budowa gazociągów. Gmina zasilana jest przez Rejon Gazowniczy Gorzów gazem Gz - 50

Obecny stan gazyfikacji

1. Gazociąg średniego ciśnienia w miejscowości Wawrów

- Długość sieci – 7,2 km

- Liczba odbiorców – 293

2. Gazociąg średniego ciśnienia w miejscowości Janczewo

- Długość sieci – 9,8 km

- Liczba odbiorców – 135

3. Gazociąg średniego ciśnienia w miejscowości Czechów

- Długość sieci – 11 ,0 km

- Liczba odbiorców – 108

4. Gazociąg średniego ciśnienia w miejscowości Gralewo

- Długość sieci – 6,3 km

- Liczba odbiorców – 68

5. Gazociąg średniego ciśnienia w miejscowości Santok

- Długość sieci – 8,8 km

- Liczba odbiorców – 40

Obecnie zakończono budowę gazociągu magistralnego średniego ciśnienia relacji Santok – Stare Polichno – Nowe Polichno – Ludzisławice – Lipki Wlk. Ogólna długość dotychczas wybudowanego gazociągu wynosi – 10,5 km.

Zamierzenia zgazyfikowania gminy to obszar jej południowej części tj. miejscowości: Stare Polichno, Nowe Polichno, Ludzisławice, Lipki Wielkie i Jastrzębnik.

III.17.5. Energetyka cieplna.

Na terenie gminy nie ma centralnego systemu grzewczego zasilającego znaczącą grupę obiektów. Istniejące obiekty usługowe, indywidualne i produkcyjne ogrzewane są z indywidualnych źródeł ciepła. W zaopatrzeniu w ciepło należy dążyć do eliminowania węgla jako nośnika energii i zastępowania go paliwami przyjaznymi środowisku. Wskazane jest również powszechne stosowanie normatywnej termoizolacji budynków.

III.17.6. Gospodarka odpadami stałymi.

Utrzymanie porządku i czystości na terenie gminy reguluje uchwała Rady Gminy w Santoku nr XXXIII/238/97.

Nieczystości stałe z indywidualnych gospodarstw rolnych oraz obiektów komunalnych usuwa, na podstawie uzyskanego zezwolenia, PGK „ALTVATER” z Gorzowa Wlkp. Firma wyposażyła posesję i obiekty komunalne w kosze na śmieci, z których usuwa odpady raz tygodniowo. Odpady wywożone są na wysypisko odpadów w komunalnych w Chróściku,

Corocznie, w drodze przetargu, wyłaniana jest firma utrzymująca porządek na terenach zielonych, przystankach oraz w centrum poszczególnych miejscowości.

Nieczystości płynne z miejscowości nie skanalizowanych ( ze zbiorników bezodpływowych) usuwają: Gminna Spółka Wodno-Ściekowa w Santoku z/s w Lipkach Wlk., Zakład Usługowy przy Kółku Rolniczym w Lipkach Wlk., Wywóz Nieczystości Płynnych – W. Kucharska w Santoku oraz indywidualnie przez poszczególnych właścicieli nieruchomości. Nieczystości te wywożone są na oczyszczalnie ścieków w Gralewie, Wawrowie, przy Zakładzie Uboju Drobiu „SANDROB” w Płomykowie lub do punktów zlewnych oczyszczalni ścieków w Gorzowie Wlkp.

Odpady zwierzęce pochodzące z uboju, usuwane są przez firmę „Farmutil” S.A – H. Stokłosa .

III.17.7. Telefonizacja.

Obecnie Telekomunikacja prowadzi budowę 8 rozdzielczych sieci telefonicznych oraz dodatkowych przyłączy abonenckich, w miejscowościach: Janczewo, Czechów, Jastrzębnik, Lipki Małe, Baranowice. Mąkoszyce. Dodatkowo stara się o wydanie pozwolenia na budowę sieci w Płomykowie i Górki oraz dodatkowe przyłącza abonenckie w miejscowości Santok.

III.17.8. Komunikacja.

a) Drogownictwo.

Na terenie gminy Santok znajduje się 26,0 km dróg wojewódzkich

- Droga wojewódzka nr 158, przecinająca gminę z zachodu na wschód, relacji Gorzów Wlkp – Drezdenko. Łączna długość odcinka leżącego w granicach administracyjnych gminy wynosi 25,2 km. Nawierzchnia drogi bitumiczna, stan techniczny dobry, na niektórych jej odcinkach dostateczny lub zły. Droga o największym natężeniu ruchu. Przy drodze, w miejscowości Lipki Wlk., zlokalizowana jest stacja paliw (ON. E-94, E-98 i Pb 98)

- Droga wojewódzka nr 159 relacji Skwierzyna – Drezdenko (w miejscowości Nowe Polichno łączy się z drogą wojewódzką nr 158). Łączny odcinek w granicach administracyjnych gminy wynosi 0,8 km. Nawierzchnia bitumiczna, stan techniczny dobry.

Drogi wojewódzkie są administrowane przez Zarząd Dróg Wojewódzkich w Zielonej Górze, podległy Marszałkowi Województwa.

Drogi powiatowe są uzupełnieniem sieci dróg wojewódzkich:

Na terenie gminy znajduje się 54,4 km dróg powiatowych, w tym 33,6 km o nawierzchni utwardzonej (bitumicznej, betonowej, brukowej) i 20,8 km o nawierzchni żwirowej bądź żwirowo-żużlowej.

- Droga nr 11–306, relacji Stare Polichno – Murzynowo. Długość odcinka leżącego w granicach administracyjnych gminy wynosi 2,6 km. Droga o nawierzchni twardej, z kostki brukowej. Stan techniczny drogi niezadowalający.

- Droga nr 11–314, relacji Czechów – Wawrów – Wojcieszyce. Łączna długość drogi na terenie gminy wynosi 4,6 km. Droga o nawierzchni mieszanej. Odcinek południowy (Czechów – Wawrów) długości 1,5 km o nawierzchni żwirowej, miejscowość Wawrów nawierzchnia bitumiczna długości 1,2 km i docinek północny (Wawrów do skrzyżowania z drogą krajową nr 22) długości 1,9 km o nawierzchni betonowej. Stan techniczny drogi dobry i dostateczny.

- Droga nr 11–317, relacji Czechów – Janczewo – Zdroisk. Łączna długość drogi w granicach administracyjnych gminy 12,5 km. Nawierzchnia drogi mieszana. Od centrum miejscowości, w kierunku północnym, do końca zabudowań o nawierzchni bitumicznej na długości 3,2 km., stan dobry Na pozostałej długości droga o nawierzchni żwirowo-żużlowej, stan techniczny dostateczny.

- Droga nr 11–318, relacji Janczewo – Różanki o długości 1,9 km. Droga o nawierzchni żwirowej, stan techniczny dobry i dostateczny.

- Droga nr 11–319, relacji Gorzów Wlkp. – Czechów – Santok. Łączna długość drogi 7,9 km. Droga o nie normatywnej szerokości – 4 m. Nawierzchnia drogi bitumiczna, stan techniczny dobry

- Droga nr 11–321, relacji Stare Polichno – Ludzisławice. Łączna długość drogi 5,4 km. Nawierzchnia drogi z dywanika bitumicznego, stan techniczny dobry.

- Droga nr 11–322, relacji Santok – Płomykowo – Górki Noteckie. Łączna długość drogi w granicach administracyjnych gminy 7,8 km. Na długości 4,8 km (do końca miejscowości Płomykowo) droga o nawierzchni bitumicznej, stan techniczny dobry, od skrzyżowania z drogą 11–341 wymaga remontu. Pozostały odcinek o nawierzchni żwirowej, stan techniczny dostateczny.

- Droga nr 11–327, relacji Lipki Wlk. – Lipki Małe o długości 4,3 km. Droga o nawierzchni bitumicznej, stan dobry.

- Droga nr 11–341, relacji Gralewo (Szkoła Santok) – Płomykowo o długości 2,3 km. Wraz z drogą 11-322 stanowi obwodnicę dla poruszających się drogą wojewódzką 22 pojazdów, których wysokość przekracza wysokość 3,5 m, nie mieszczących się pod wiaduktem kolejowym w miejscowości Santok Droga o nawierzchni bitumicznej, stan techniczny dobry.

- Droga nr 11–348, relacji Płomykowo – Górki Noteckie o długości 3,2 km. Droga o nawierzchni żwirowej, stan dobry.

- Droga nr 11–350, relacji Nierzym – Janczewo (odcinek od skrzyżowania z drogą wojewódzką 22 do skrzyżowania z drogą 11-317) o długości 1,9 km. Droga o nawierzchni żwirowej, stan dostateczny.

Drogi rowerowe.

Położenie gminy oraz związki przyrodnicze, turystyczne i kulturowe z innymi gminami woj. lubuskiego oraz Wielkopolski zmuszają do realizacji dróg rowerowych.

Do najważniejszych zadań w tym zakresie należy zaliczyć:

- drogę rowerową w kierunku północnym do Wojcieszyc wzdłuż drogi nr 11–314, relacji Czechów – Wawrów – Wojcieszyce,

- drogę rowerową w kierunku wschodnim do Zdroiska wzdłuż drogi nr 11–317, relacji Czechów – Janczewo – Zdroisk,

- drogę rowerową w kierunku zachodnim do Gorzowa wzdłuż drogi nr 11–319,

relacji Gorzów Wlkp. – Czechów – Santok

- drogę rowerową w kierunku południowym do Drezdenka drogą wojewódzką nr 159 relacji Skwierzyna – Drezdenko (w miejscowości Nowe Polichno łączy się z drogą wojewódzką nr 158).

b) Kolejnictwo.

Gminę przecina z zachodu na wschód linia kolejowa relacji Kostrzyn – Gorzów Wlkp. – Krzyż. Na terenie gminy znajduje się jeden przystanek w miejscowości Santok, na której zatrzymują się obecnie wyłącznie pociągi osobowe. W ciągu doby kursuje 20 składów osobowych, umożliwiających dotarcie do węzła kolejowego w Gorzowie i Krzyżu lub bezpośrednio do Kostrzyna i Bydgoszczy.

c) Drogi wodne - żegluga śródlądowa.

Stanowi niewystarczająco wykorzystywany do tej pory środek komunikacji pasażerskiej o znaczeniu turystycznym i towarowej dla towarów masowych. Na terenie gminy znajdują się dwie żeglowne rzeki: Noteć i Warta. W miejscowości Santok, na rzece Noteć, znajduje się przystań rzeczna wykorzystywana przez kursujący w okresie letnim statek pasażerski, barki przewożące towary masowe w kierunku Bydgoszczy, Przystań ta wykorzystywana jest również w organizowanych cyklicznie zawodach kajakowych.

W Santoku znajduje się również przeprawa promowa czynna 8 m-cy w roku.

d) Lotnictwo.

Obecne lądowisko zlokalizowane na terenie lasów Nadleśnictwa Karwin wykorzystywane jest wyłącznie dla potrzeb gospodarki leśnej. Możliwość wykorzystania obecnego lądowiska jako lotniska możliwe jest pod warunkiem modernizacji pasów startowych oraz wykonania niezbędnych inwestycji związanych z funkcjonowaniem przyszłego lotniska.

e) Komunikacja publiczna.

Do komunikacji publicznej na terenie gminy można zaliczyć komunikację drogową, kolejową i wodną:

- Komunikacja drogowa

Największym przewoźnikiem w zakresie publicznej komunikacji drogowej jest Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej w Gorzowie Wlkp. Obsługuje na terenie gminy miejscowości położone wzdłuż drogi wojewódzkiej nr 158. Funkcjonują cztery linie autobusowe relacji: Gorzów Wlkp. – Santok – Lipki Wielkie – Drezdenko, Gorzów Wlkp. – Santok – Stare Polichno – Skwierzyna, Gorzów Wlkp – Santok – Chełst i Gorzów Wlkp – Międzyrzecz. Dziennie odbywa się około 46 kursów (w obie strony.

Miejscowości leżące w bezpośrednim sąsiedztwie Gorzowa obsługują dodatkowo autobusy Miejskiego Zakładu Komunikacji w Gorzowie Wlkp. Funkcjonują dwie linie autobusowe: jedna obsługuje miejscowość Czechów, druga miejscowość Wawrów.

Powiązania komunikacyjne

Powiązania komunikacyjne gminy, należy określić jako dobre. Dostępność komunikacyjna terenu nie sprawia większych kłopotów. Drogi mają dogodne połączenie ze szlakami komunikacyjnymi wyższego rzędu

- Dogodne połączenie drogi wojewódzkiej 158 z Gorzowem Wlkp i dalej w kierunku Szczecina; bezpośrednie połączenie tej drogi z Drezdenkiem

- Dogodne połączenie drogi wojewódzkiej 158 z drogą krajową nr 22 w kierunku Wałcza i dalej Gdańska

- Dogodne połączenie drogi wojewódzkiej 158 (przez 159) ze Skwierzyną i dalej z Poznaniem i Warszawą, bądź Zieloną Górą i dalej z Wrocławiem

- Dogodny dojazd do Gorzowa i dalej do najbliższych przejść granicznych

e) Szlaki turystyczne.

Szlak turystyczny wędrówek pieszych.

Turystyka piesza

Szlak żółty: Gorzów Wlkp – Santok (dł. 17,6 km)

Szlak niebieski: Równo – Barlinek – Santoczno – Santok – Skwierzyna – Lubniewice (dł. 107,6 km)

Szlaki piesze na terenie rezerwatu „Buki Zdroiskie”

Jez. Duże Wełmino – rez. „Buki Zdroiskie” – Gralewo – Santok (dł. 17 km)

Gorzów Wlkp. – Czechów – Janczewo – jez. Nierzym – Zdroisk – rez. „Buki Zdroiskie” – Santok (dł. 36 km)

Szlak turystyki wodnej.

Stanowi niewystarczająco wykorzystywany do tej pory środek komunikacji pasażerskiej o znaczeniu turystycznym. Na terenie gminy znajdują się dwie żeglowne rzeki: Noteć i Warta. W miejscowości Santok, na rzece Noteć, znajduje się przystań rzeczna wykorzystywana przez kursujący w okresie letnim statek pasażerski, barki przewożące towar masowy w kierunku Bydgoszczy, wykorzystywana jest również w organizowanych cyklicznie zawodach kajakowych.

W Santoku znajduje się również przeprawa promowa czynna 8 m-cy w roku.

III.18. Działalność gospodarcza.

III.18.1. GOSPODARKA

Bogactwa naturalne i ich wykorzystanie

Bogactwa naturalne można podzielić na

- Odnawialne

- Nieodnawialne

Do bogactw naturalnych nieodnawialnych na terenie gminy, można zaliczyć eksploatowane surowce mineralne ( pospółka i żwir) w miejscowości Janczewo. Udokumentowane złoża występują na obszarze blisko 23 ha. Eksploatowane są od roku 1995r. Od 3 lat prowadzone są badania poszukiwawcze złóż gazu prze Polskie Górnictwo Naftowe i Gazu. Obszar gminy znajduje się w przypuszczalnym obszarze występowania złóż gazu ziemnego (odkryto złoża na północ i na południe od terenu gminy, które zostały eksploatowane)

Za najważniejsze zasoby odnawialne na terenie gminy, należy uważać lasy, powietrze, krajobraz, a szczególnej uwadze należy poddać ochronę wód powierzchniowych.

Struktura użytkowania przestrzeni

Użytkowanie przestrzeni regulowane jest planem zagospodarowania przestrzennego gminy. Plan taki został zatwierdzony uchwałą Gminnej Rady Narodowej w Santoku w 1988, następnie zmieniany uchwałami Rady Gminy Santok w 1991r., w 1993r. oraz miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego.

Struktura użytkowania przestrzeni

Lp.	Wyszczególnienie	Lp.	%
1	Użytki rolne	8.595	51,1
2	Lasy	5.742	34,1
3	Grunty zadrzewione i zakrzaczone	282	1,7
4	Tereny mieszkaniowe	275	1,6
5	Inne tereny zabudowane	19	0,1
6	Zurbanizowane tereny niezabudowane	45	0,3
7	Tereny przemysłowe	29	0,2
8	Tereny rekreacyjne	22	0,1
9	Użytki kopalne	7	0
10	Drogi i inne komunikacyjne	624	3,7
11	Kolej	71	0,4
12	Nieużytki	622	3,7
13	Wody	497	3,0
Razem		16.830	100

*dane Urzędu Gminy

Tereny pod jednorodzinne budownictwo mieszkaniowe oraz działalność gospodarczą, koncentrują się głównie (sąsiedztwo miasta) w zachodniej części gminy, w rejonie Wawrowa i Czechowa. Pozostałe tereny pod budownictwo mieszkaniowe i działalność rzemieślniczą, stanowią tereny ograniczonej ekspansji poszczególnych miejscowości. Na pozostałej części obszaru koncentruje się produkcja rolna, leśnictwo i łowiectwo.

III.18.2. Rolnictwo.

Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej

· klasa bonitacyjna III a – 0,7% (34 ha);

· III b – 13,6 % (660 ha);

· IV a – 23,6 % (1142 ha);

· IV b – 23,5 % (1139 ha);

· V - 30,5 % (1468 ha);

· VI – 8,1 % (394 ha).

W sumie grunty rolne zajmują 28,7 % powierzchni gminy.

Na terenie gminy dominują gleby brunatne i piaskowe wykształcone z piasków słabo gliniastych i gliniastych oraz, głównie w południowej części gminy, gleby torfowe i murszowo – torfowe.

Na terenie gminy wyróżniono 9 kompleksów przydatności rolniczej gleb (kompleks pszenny bardzo dobry – nie występuje). Są to:

· 2 - kompleks pszenny dobry – zajmuje 3,4 % powierzchni gminy (168 ha);

· 3 - kompleks pszenny wadliwy – 5,3 % (263 ha);

· 4 - kompleks żytni bardzo dobry – 26,3 % (1296 ha);

· 5 - kompleks żytni dobry – 20,4 % (1004 ha);

· 6 - kompleks żytni słaby – 26,2 % (1288 ha);

· 7 - kompleks żytni bardzo słaby – 9,2 % (433 ha);

· 8 - kompleks zbożowo pastewny mocny – 1,1 % (52 ha);

· 9 - kompleks zbożowo pastewny słaby – 6,9 % (342 ha);

· 2z i 3 z - grunty orne przeznaczone pod użytki zielone – 1,2 % (59 ha).

Grunty rolne (dane z Raportu o Stanie Gminy)

Łączna powierzchnia użytków rolnych na terenie gminy wynosi: 8.595 ha, co stanowi 51,1 % ogólnej powierzchni gminy; w tym:

· grunty orne – 4.989 ha

· sady – 72 ha

· łąki – 2.863 ha

· pastwiska – 671 ha

Biorąc pod uwagę warunki przyrodnicze zaznacza się wyraźny podział obszaru na dwa rejony produkcji rolnej:

· rejon wschodni i południowo–wschodni, charakteryzujący się glebami murszowo – torfowymi. W rejonie tym koncentruje się intensywna uprawa warzyw gruntowych.

Ogółem na terenie gminy znajduje się 705 gospodarstw rolnych. Struktura indywidualnych gospodarstw rolnych jest następująca:

	Wielkość gospodarstwa
	od 1 – 2,00 ha	od 2,01 – 5,00 ha	od 5,01 – 7,00 ha	od 7,01 – 10,00 ha	od 10,01 – 15,00 ha	Powyżej 15 ha
Liczba gospodarstw	271	186	52	48	54	94
Ogólna powierzchnia gospodarstw	325,07	571,75	307,73	388,11	658,46	3304,46
(%) udział w ogólnej liczbie gospodarstw	38,4	26,4	7,4	6,8	7,7	13,3
(%) udział w ogólnej powierzchni gospodarstw	5,9	10,3	5,4	7,0	11,9	59,5

Źródło: dane Urzędu Gminy

Ogółem gospodarstwa indywidualne obejmują ogólną powierzchnię 5.555,58 ha, co stanowi 33,1 % powierzchni gminy.

III.18.3. Przestrzeń leśna

Struktura lasów administrowanych przez nadleśnictwa Karwin i Kłodawa jest następująca:

Nadleśnictwa:			Nadleśnictwo Kłodawa	Nadleśnictwo Karwin
Powierzchnia ogólna			3.087 ha	2.656 ha
w tym	Rezerwaty	drzewostan do 40 lat	8 ha	-
	Rezerwaty	powyżej 40 lat	38 ha	-
	Lasy ochronne	drzewostan do 40 lat	1.044 ha	-
	Lasy ochronne	powyżej 40 lat	1.514 ha	-
w tym	Lasy gospodarcze	drzewostan do 40 lat	312 ha	1.603 ha
w tym	Lasy gospodarcze	powyżej 40 lat	171 ha	1.053 ha
udział drzewostanu (%)		Liściaste	17 %	3 %
udział drzewostanu (%)		Iglaste	83 %	97%
Pozyskanie drewna			6.500 m³/ rok	8.500 m³/rok

Źródło: dane Nadleśnictwa Kłodawa i Karwin; dane Urzędu Gminy

III.18.4. Działalność gospodarcza.

Dominującymi kierunkami działalności są:

- Handel okrężny artykułami spożywczymi, chemicznymi i przemysłowymi (ok. 100)

- Usługi transportowe, towarowe na terenie kraju (ok. 130)

- Usługi budowlane (ok. 50)

Z większych zakładów zatrudniających powyżej 5 pracowników można wymienić:

19. Zakład Przetwórstwa Mięsnego Pana Pawlaka w Wawrowie;

20. Ubojnię Drobiu SANDROB w Płomykowie

21. Zakład Kalibracji Jelit Naturalnych SARRIS –DARM w Czechowie

22. Warsztat Produkcji Oklein Popczak & Spółka w Wawrowie

23. Hurtownię Materiałów Elektrycznych EL-KAB w Wawrowie

24. Zakład Produkcji Farb i Lakierów HAYA w Górkach

25. Wytwórnia Lodów KOMAGES w Janczewie

26. Przedsiębiorstwo PUH w Wawrowie – Studio Mebli Kuchennych

27. Piekarnię w Wawrowie Państwa Kopańskich

28. Przetwórnia Owocowo-Warzywna w Starym Polichnie

29. Zakład Konfekcjonowania Ziół „Eko Fix” w Starym Polichnie

30. Gminna Spółdzielnia „Samopomoc Chłopska” w Lipkach Wlk.

31. Ralex – Tartak Santok

32. Piekarnia Wawrów

33. Zakład Sieci Sanitarnych „M&K” w Gralewie

34. Zakład Produkcji Żaluzji „Baz – Art.”

35. Zakład Produkcji Kostki Brukowej „:Polkam” w Janczewie

36. Hurtownia Materiałów Elektrycznych „El-Kab” w Wawrowie

III.18.5. Usługi i handel.

Wśród zarejestrowanych podmiotów głównie są to jednostki zajmujące się handlem lub bez stałej siedziby placówki:

- Handel detaliczny, hurtowy i obwoźny (32)

- sklepy, kioski spożywczo – przemysłowe (22)

- lokale gastronomiczne (10)

- Warsztaty samochodowe (8)

- Usługi i produkcja w branży stolarskiej (12

- Usługi ogólnobudowlane (22)

Pozostała działalność ma charakter usług dla ludności, i tak:

- zakłady fryzjerskie (4)

- zakład naprawy sprzętu RTV (1)

- zakłady naprawy sprzętu AGD (2)

- punkty skupu surowców wtórnych- złomu (2)

III.18.6. Turystyka.

Na terenie gminy brak jest rozwiniętej bazy noclegowej. 5 miejsc noclegowych oferuje gospodarstwo agroturystyczne w Gralewie.

IV. Synteza uwarunkowań rozwoju gminy Santok.

Synteza uwarunkowań rozwoju przestrzennego gminy Santok zawiera następujące elementy:

1. Waloryzację, określającą jakość środowiska przyrodniczego i kulturowego oraz predyspozycje terenów do pełnienia poszczególnych funkcji gospodarczych w tym rolniczej, leśnej i turystycznej.

2. Stopień wyposażenia w infrastrukturę techniczną i rozwoju działalności gospodarczej w poszczególnych miejscowościach.

3. Analizę słabych i mocnych stron, możliwości i zagrożeń środowiska przyrodniczego i kulturowego, a także rozwoju funkcji gospodarczych terenu w nawiązaniu do predyspozycji środowiska przyrodniczego, uzbrojenia w infrastrukturę techniczną oraz obecnie prowadzonej działalności gospodarczej.

IV.1. Waloryzacja.

Waloryzacja została wykonana na podstawie analizy informacji zawartych w opisie stanu istniejącego. Jej celem było rozpoznanie przydatności obszaru gminy Santok do pełnienia funkcji użytkowych takich jak: rolnictwo, leśnictwo i turystyka, oraz określenie jakości środowiska przyrodniczego i kulturowego gminy.

Waloryzacja została podzielona na następujące elementy:

à waloryzację przyrodniczą kompleksów leśnych, jezior i terenów rolniczych;

à waloryzację środowiska kulturowego dla miejscowości oraz obiektów;

à waloryzację przydatności turystycznej dla lasów, jezior, użytków rolnych i miejscowości;

à waloryzację przydatności do produkcji rolniczej terenów użytków rolnych oraz produkcji leśnej kompleksów leśnych.

W każdym z wymienionych elementów podstawą waloryzacji, czyli określenia jakości lub przydatności użytkowej poszczególnych terenów, była analiza komponentów środowiska przyrodniczego oraz kulturowego. Nie brano pod uwagę uwarunkowań wynikających z zaopatrzenia w media, komunikacji czy sytuacji społeczno-gospodarczej oraz stanu formalno-prawnego określonych terenów. Tak więc, waloryzacja określiła potencjał poszczególnych obszarów.

Dla każdego elementu waloryzacji określono kryteria, które były podstawą określenia jakości lub potencjału terenów.

IV.1.1. Waloryzacja przyrodnicza .

Waloryzacja przyrodnicza obejmuje obszary kompleksów leśnych, tereny użytków rolnych i jeziora. Została ona oparta na dostępnych materiałach źródłowych. Ze względu na odmienną specyfikę wymienionych terenów (jezior, kompleksów leśnych obszarów produkcji rolniczej), dla każdego z nich został opracowany odmienny zestaw kryteriów oceny, oparty o właściwe danemu terenowi cechy charakterystyczne.

Celem waloryzacji było wyznaczenie terenów o odmiennych warunkach środowiska przyrodniczego dla określenia prawidłowych zasad ich rozwoju i przekształceń, w tym objęcia odpowiednią formą ochrony.

a) Kryteria oceny kompleksów leśnych.

Waloryzację przyrodniczą lasów wykonano na podstawie analizy następujących cech środowiska przyrodniczego:

à siedliska, w podziale na siedliska leśne: lasowe, borowe, olasowe, i porolne, przy czym lasy na siedlisku porolnym uznano za najuboższe pod względem przyrodniczym, ponieważ cechy środowiska abiotycznego nie pozwalają na wykształcenie się pełnych ekosystemów leśnych;

à zgodności siedliska z drzewostanem, która świadczy o równowadze biologicznej ekosystemów leśnych, ich odporności na działanie czynników degradujących, różnorodności biologicznej kompleksu leśnego oraz możliwościach odnawiania się drzewostanów;

à wieku drzewostanu, przy czym za najcenniejsze uznano tereny z drzewostanem w wieku ponad 80 lat, ponieważ reprezentują one najpełniej wykształcone ekosystemy leśne;

à różnorodności zbiorowisk leśnych oznacza występowanie w jednym kompleksie leśnym więcej niż jednego typu lasu, oczywiście, czym typów tych jest więcej tym kompleks jest bardziej zróżnicowany gatunkowo;

à powierzchni kompleksu leśnego, w większych zwartych kompleksach mogą wykształcić się ekosystemy wnętrza lasu;

à rozrzeźbienia linii brzegowej lasu, występowanie zatok i półwyspów na linii styku lasów i terenów rolniczych czy osadniczych pozwala na wykształcenie bogatej gatunkowo strefy ekotonowej lasu;

à sąsiedztwa, jakość wykształconej strefy ekotonowej zależy od intensywności użytkowania terenu, który sąsiaduje z lasem;

à udziału zbiorowisk nieleśnych (związanych z występowaniem polan, bagien, rzek oraz osad itp.) w kompleksie leśnym, tak jak w przypadku linii brzegowej, zwiększają one możliwości wykształcenia się strefy ekotonowej, a także gatunkowego wzbogacenia zbiorowisk leśnych.

b) Kryteria oceny jeziora.

Waloryzacja przyrodnicza jeziora została wykonana na postawie analiz następujących czynników:

à rozrzeźbienia linii brzegowej, przy czym za najcenniejsze uznano te miejsca, gdzie powstają zatoki, ponieważ istnieje tam potencjalna możliwość wytworzenia się różnorodnych warunków abiotycznych w wyniku ograniczenia mieszania się wód zbiornika, który w konsekwencji może się stać miejscem występowania różnych ekosystemów wodnych i przywodnych,

à powierzchni zbiornika, która decyduje o wielkości ekosystemu wodnego (co decyduje o potencjale jego samoregulacji), możliwościach wytworzenia się różnorodnych ekosystemów i samoregulacji zbiornika,

à sąsiedztwa, przy czym za najlepsze sąsiedztwo uznano mozaikę terenów o różnym sposobie użytkowania, nie degradującego środowiska przyrodniczego: obszary leśne, trwałe użytki zielone wykorzystywane ekstensywnie, tereny trwale podmokłe; za najgorsze sąsiedztwo uznano tereny pól uprawnych użytkowanych intensywnie, okresowo pozbawionych roślinności oraz tereny intensywnie zabudowane,

à troficzność zbiornika, które decyduje o jego unikalności w skali kraju.

c) Kryteria oceny terenów rolniczych.

Waloryzacja przyrodnicza terenów rolniczych obejmuje następujące elementy:

a) mozaikowatość poprzez:

à analizę udziału zadrzewień śródpolnych o różnej formie od kępowych do rzędowych towarzyszących drogom czy rowom,

à analizę sieci naturalnych cieków obudowanych trwałymi użytkami zielonymi, zadrzewieniami i zakrzaczeniami,

à analizę występowania oczek śródpolnych

à analizę struktury rolniczego użytkowania terenu; najwyższą oceną otrzymały tereny o największym udziale elementów wymienionych powyżej i największym zróżnicowaniu użytkowania tj. takie, gdzie średnia powierzchnia użytku jest niewielka;

à sąsiedztwo, przy czym tereny rolnicze sąsiadujące z lasami czy jeziorami uznano za najlepsze, ponieważ sprzyja to występowaniu na terenach rolniczych nowych gatunków, zwiększa bioróżnorodność tych obszarów.

Mozaikowatość krajobrazu opisana jak powyżej określa możliwości występowania na danym terenie różnorodnych ekosystemów. Oczywiście za najgorsze uznano tereny jednolite pod względem użytkowania, z niewielką liczbą zadrzewień, oczek śródpolnych i cieków. Pod względem mozaikowatości za najcenniejsze uznano te obszary, gdzie wymienione elementy stanowią drobnoziarnistą strukturę, a rzeka obudowane jest obszarami pozwalającymi na migrację gatunków.

Sąsiedztwo ma znaczenie modyfikujące waloryzację wykonaną na podstawie analizy mozaikowatości krajobrazu, ponieważ tereny o tej samej strukturze krajobrazu sąsiadujące z terenami lasów czy jezior są bardziej zróżnicowane gatunkowo i posiadają większy potencjał samoregulacji ekosystemów ze względu na migrację gatunków z terenów sąsiednich. Natomiast, gdy w sąsiedztwie tych samych terenów, znajdują się inne tereny rolnicze o gorszej, pod względem przyrodniczym strukturze krajobrazu, wówczas brak jest elementu wspierającego bioróżnorodność na tych obszarach, którym jest migracja gatunków.

d) Wyniki waloryzacji przyrodniczej obszaru gminy Santok.

Elementy systemów przyrodniczych

Z analizy danych literaturowych i własnych obserwacji terenowych można wywnioskować, że szata roślinna gminy Santok zawiera kilka szczególnie cennych elementów, zarówno na poziomie roślinności jak i flory. Na szczególną uwagę zasługują zwłaszcza zbiorowiska łąkowe i to zarówno te podmokłe i zalewane z nadrzecznych rozlewisk Warty i Noteci, jak i te suche, z wyższych fragmentów brzegów rzek i wąwozów. Oba te obszary winny nadal podlegać ochronie, dopuszczającej jednak ekstensywną gospodarkę (dotyczy łąk zalewowych). Tereny łąk zalewowych są ponadto siedliskiem bytowania wielu cennych gatunków ptaków. Z punktu widzenia gospodarki są one raczej nieprzydatne, co stanowi dodatkowy argument za ich ochroną. Nie wskazany jest zatem intensywny rozwój rolnictwa na tych obszarach, które bezpośrednio przylegają do rzeki. Natomiast tak wykształcone zbiorowiska muraw kserotermicznych stanowią dość dużą rzadkość na terenie zachodniej Polski. Dodatkowo ich wartość przyrodniczą podnosi obecność dwóch chronionych gatunków ostnic. Z terenów tych powinny być regularnie usuwane zadrzewienia i zakrzewienia, wkraczające tu na drodze sukcesji, ale stanowiące zagrożenie dla cennych ekosystemów murawowych. Doliny rzek są ponadto idealne na korytarze ekologiczne i jako takie powinny być wykorzystane.

Z informacji uzyskanych w Nadleśnictwie Karwin wynika, że na obszarze administrowanych przez to nadleśnictwo nie ma szczególnie cennych fragmentów lasu, ani żadnych osobliwości florystycznych, Skupione są tam jednak lasy glebo i wodochronne. Są to siedliska borowe, przede wszystkim bory świeże i mieszane świeże. Cenniejsze i bardziej zróżnicowane siedliskowo i gatunkowo są lasy będące pod zarządem Nadleśnictwa Kłodawa. Na ich obszarze zlokalizowany jest też rezerwat Buki Zdrojskie z cennym drzewostanem liściastym i stanowiskiem chronionego skrzypu olbrzymiego.

Poprzez dolinę rzeki Santocznej, która jest jednym z ważniejszych korytarzy ekologicznych łączących Pradolinę Toruńsko-Eberswaldzką z Pojezierzem Myśliborskim, obszar ten ma łączność z kompleksem lasów i jezior Barlinecko-Gorzowskiego Parku Krajobrazowego, usytuowanego na północ od granic gminy Santok. Jest to jednoczenie bardzo malownicza i dobrze zachowana w wielu fragmentach dolina rzeczna. Należałoby zatem zadbać o dobry stan czystości wód tej rzeki oraz o tereny do tej doliny przylegające. Pełni ona bowiem nie tylko ważną rolę korytarza ale także ostoi przyrodniczej.

Prawdopodobnym wydaje się otoczenie ochroną jako drzewa pomnikowe jeszcze wielu okazów dendroflory, wymagałoby to jednak szczegółowej inwentaryzacji zwłaszcza terenów parków podworskich. Są one też miejscem występowania m.in. starych i kwitnących okazów bluszczu. Parki te oraz zabytkowe aleje drzew powinny być również otoczone opieką i ochroną, przed ewentualną dewastacją.

Z okolic Santoka podawane są też dwa grodziska – w lesie przy wsi Czechów i nad Wartą w Santoku (Celka 1999). Przy podejmowaniu decyzji planistycznych należy zwrócić uwagę na te dwa obiekty gdyż flora grodzisk wyróżnia się, zwłaszcza duża ilością archeofitów – np. chwastów dawnych upraw. Gatunki te niejednokrotnie są rzadkie i zasługujące na ochronę.

Korytarz ekologiczny doliny Pełczy pełni ważną rolę łącznikową, pomiędzy Pradoliną Toruńsko-Eberswaldzką a terenami położonymi na północ.

Korytarz doliny Santocznej jest jednym z najważniejszych korytarzy ekologicznych łączących Pardolinę Toruńsko-Eberswaldzką poprzez Puszczę Barlinecką z północnym korytarzem zewnętrznym doliny Płoni. Wartość tego obszaru oddaje fakt, iż znajdują się tu rezerwaty przyrody („Zdroiskie Buki”), a także że istnieje projekty nowych rezerwatów. Część gminy została objęta systemem NATURA 2000.

Nr ostoi	Nazwa ostoi	Pow. całk.	Gmina	Udział gminy w ostoi	Typy chronionych siedlisk	Pow. w ha siedliska chronionego
PLH 080019	Ujście Noteci	3648,30	Deszczno	35,1%	górskie i niżowe ziołorośla nadrzeczne i okrajkowe	3,00
		8	Santok	57,0%	grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny	5,00
		8,30	M. Gorzów Wielkopolski	8,1%	lasy łęgowe i nadrzeczne zarośla wierzbowe	5,00
					łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe	15,00
					murawy kserotermiczne (priorytetowe są tylko murawy z istotnymi stanowiskami storczyków)	5,00
					niżowe i górskie łąki użytkowane ekstensywnie	10,00
					starorzecza i inne naturalne; eutroficzne zbiorniki wodne	7,00
					zalewane muliste brzegi rzek	1,00

Z uwagi na charakter dolin Noteci i Dolnej Warty tworzących korytarz wybiegający poza granice gminy Santok istnieje potrzeba otoczenia ich ochroną jako obszar chronionego krajobrazu, pozwalającego zachować ciągłość obszarów cennych przyrodniczo w połączeniu z chronionymi w ten sposób odcinkami pilskim i bydgoskim.

IV.1.2. Waloryzacja zoologiczna

Duże znaczenie zarówno dla środowiska przyrodniczego jak i estetyki krajobrazu mają zadrzewienia i zakrzewienia, tworzące czasem małe laski o charakterze łegów. Stwarzają one korzystne warunki życiowe przede wszystkim dla ptaków, drobnych ssaków i owadów. Zwiększają wilgotność powietrza i gleby, chronią przed wiatrem, upałem, hałasem, pyłami i gazami. Tworzą łączniki ekologiczne pomiędzy poszczególnymi biotopami.

Zagrożenia dla środowiska przyrodniczego

1. Nieumiejętnie przeprowadzone melioracje, poprzez odwadnianie doprowadziły do daleko idącego przesuszenia łąk, co sprawiło, że uległy przekształceniu w nieużytki.

2. Roczny niedobór wody w dorzeczu Warty i Noteci szacuje się na ok. 2 mln m³ (jako efekt przyspieszonego odpływu wód, likwidacji jazów, młynów wodnych i stawów, wycięcia lasów).

3. Równie szkodliwe są niewłaściwie prowadzone roboty drogowe, albowiem przecinając doliny rzeczne nasypami doprowadziły one do przesuszenia lub zabagnienia innych terenów łąkowych.

IV.1.3. Waloryzacja kulturowa.

Waloryzacja środowiska kulturowego gminy Santok została przeprowadzona dwutorowo. Analizie poddane zostały pojedyncze elementy środowiska kulturowego (np. obiekty sakralne, archeologiczne itp.), które tworzą jego zasoby; jak i poszczególne jednostki osadnicze.

Celem tej waloryzacji było wyznaczenie obszarów i obiektów o różnej wartości środowiska kulturowego dla późniejszego określenia zasad ich zagospodarowania oraz ewentualnego wprowadzenia odpowiednich form ochrony.

a) Kryteria oceny elementów środowiska kulturowego.

Podstawowym kryterium oceny poszczególnych elementów środowiska kulturowego był ich istniejący status ochrony. Jako najcenniejsze elementy środowiska kulturowego uznano te, które wpisane są do rejestru zabytków województwa lubuskiego. Do drugiej grupy obiektów, o znaczących walorach środowiska kulturowego, zaliczono te obiekty, które zostały wytypowane przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków do wpisania do ww. rejestru.

Trzecią grupę obiektów tworzą wyróżniające się obiekty mające znaczenie historyczne i społeczne w skali gminy.

b) Kryteria oceny jednostek osadniczych.

Podstawowymi kryteriami oceny jednostek osadniczych były: układ przestrzenny poszczególnych miejscowości, ich czytelność (stopień zachowania) oraz przeważający typ zabudowy. Dodatkowym elementem oceny było nagromadzenie elementów środowiska kulturowego sklasyfikowanych wg kryteriów opisanych powyżej.

c) Wyniki waloryzacji kulturowej obszaru gminy Santok .

Na obszarze gminy Santok występują n/w zabytki nieruchome i archeologiczne objęte ochroną konserwatorską, ujęte w zasobach LWKZ:

- historyczne zespoły budowlane i układy ruralistyczna w ramach wyznaczonych stref ochrony konserwatorskiej

- obiekty wpisane do rejestru zabytków

- obiekty ujęte w ewidencji konserwatorskiej - budynki mieszkalne, gospodarcze, usługowe i użyteczności publicznej, folwarki, cmentarze, parki

- stanowiska archeologiczne wpisane do rejestru zabytków i do ewidencji konserwatorskiej oraz tereny objęte strefą ochrony archeologicznej.

IV.1.4. Waloryzacja turystyczna gminy Santok.

Waloryzacji turystycznej poddano: kompleksy leśne, jezioro, tereny rolne oraz jednostki osadnicze. Celem waloryzacji było określenie przydatności obszarów do rozwoju funkcji turystycznej. Dla każdego z wymienionych rodzajów terenów przyjęto odmienne kryteria oceny. Zostały one opisane poniżej. Jedynym kryterium wspólnym dla wszystkich rodzajów terenu jest „sąsiedztwo”. Kryterium to pozwala na określenie możliwości tworzenia produktów turystycznych wzajemnie się wspomagających, ukazując jednocześnie możliwość wprowadzenia wielu różnych form turystyki i rekreacji.

a) Kryteria oceny kompleksów leśnych.

Waloryzację turystyczną lasów przeprowadzono w oparciu o analizę kompleksów leśnych według następujących kryteriów:

à odporności siedliska na użytkowanie rekreacyjne, które określa liczbę osób, jaka w ciągu jednego dnia może poruszać się po hektarze lasu, a ich obecność nie spowoduje degradacji runa leśnego

à ukształtowania terenu, przy czym teren urwisk , dużych spadków, falisty jest oceniany najwyżej, ponieważ zwiększa on atrakcyjność krajobrazową kompleksów leśnych oraz zwiększa różnorodność doznań w trakcie wędrówek przez las,

à powierzchni, większe powierzchnie leśne mogą być miejscem dla większej liczby form turystyki i rekreacji w porównaniu do lasów o niewielkiej powierzchni, a także mogą przyjąć większą liczbę turystów,

à występowania polan śródleśnych, terenów rolnych i osad, które zwiększają atrakcyjność krajobrazową lasów, a także są potencjalnym miejscem rozwoju bazy rekreacyjnej i wypoczynkowej,

à sąsiedztwo atrakcji turystycznych, takich jak jezioro, rzeka, zabytki, interesujące osady, zwiększa możliwości turystycznego wykorzystania kompleksu poprzez tworzenie produktów turystycznych opartych na kilku atrakcjach obszaru,

à wiek drzewostanu, który określa atrakcyjność i możliwości wykorzystania turystycznego kompleksów ze względu na ich odporność, najkorzystniejsze są drzewostany dojrzałe w wieku powyżej 80 lat ponieważ, oprócz większej odporności posiadają one wyższe walory krajobrazowe oraz takie atuty jak runo leśne, czy pozytywne oddziaływanie na zdrowie człowieka.

b) Kryteria oceny jeziora.

Za kluczowe dla przydatności zbiornika wodnego dla rozwoju turystyki uznano:

à powierzchnię zbiornika, która decyduje o pojemności turystycznej zbiornika oraz o wielości możliwych do uprawiania sportów wodnych,

à dostępność brzegów, tj. długość linii brzegowej, gdzie występują łagodne zejścia do wody oraz swobodny dostęp do lustra wody,

à jakość wody zgodnie z danymi udostępnionymi przez Terenowego Inspektora Sanitarnego, która decyduje o możliwościach kąpieli czy uprawiania sportów wodnych,

à sąsiedztwo atrakcji turystycznych takich jak lasy, miejsca pamięci, ponieważ zwiększają one atrakcyjność samego zbiornika poprzez możliwości uprawiania w jego sąsiedztwie innych form rekreacji,

à współtworzenie kompleksów jezior i rzek, które zwiększa asortyment sportów wodnych możliwych do uprawiania.

c) Kryteria oceny terenów rolniczych.

Waloryzacja turystyczna terenów rolniczych została przeprowadzona pod kątem określenia atrakcyjności fizjonomicznej obszarów dla turystyki krajoznawczej czy spacerów zarówno pieszych jak i rowerowych, konnych i motorowych, a także sąsiedztwa decydujące o możliwości wykorzystania terenów jako wspierających dla innych form turystyki lub łączenia produktów. Analizie poddano następujące elementy:

à falistość terenu decydująca o zmienności krajobrazowej zwiększającej atrakcyjność terenu dla turystów,

à mozaikowatość struktur użytkowania, które decydują o atrakcyjności krajobrazowej terenu,

à sąsiedztwo atrakcji turystycznych w formie kompleksów leśnych, ciekawych wsi, czy jeziora, które pozwala na łączenie produktów.

d) Kryteria oceny jednostek osadniczych.

Waloryzację turystyczną poszczególnych miejscowości gminy Santok przeprowadzono na podstawie analizy:

à rodzaju wsi wraz z rodzajem zabudowy i zachowaniem układu, za najlepsze uznano wsie indywidualne z wyraźnym i unikalnym układem zabudowy oraz przewagą zabudowy regionalnej; natomiast za najgorsze uznano miejscowości byłych państwowych zakładów rolnych, gdzie brak jest czytelnego układu zabudowy, a przeważa zabudowa wielorodzinna z lat 60-siątych lub siedemdziesiątych w złym stanie technicznym,

à atrakcyjności fizjonomicznej wsi i jej wkomponowania w otaczający krajobraz,

à występowania elementów atrakcyjnych turystycznie takich jak: zabytki i miejsca historyczne, rzeka, jezioro, parki, starodrzew,

à sąsiedztwa atrakcji turystycznych takich jak jezioro, kompleksy leśne, zabytki czy miejsca pamięci, przy czym decydującym czynnikiem jest odległość miejscowości od tych miejsc.

e) Wyniki waloryzacji turystycznej obszaru gminy Santok.

W wyniku przeprowadzonej waloryzacji obszarów Gminy Santok, stosując wyżej opisane kryteria oceny, należy stwierdzić ,że tereny wzdłuż rzek najbardziej spełniają warunki obszarów predestynowanych dla rozwoju funkcji turystycznej.

Tworzy on wyraźnie wyodrębniającą się strefę środkową gminy, wzdłuż rzeki Warty i pradoliny rzeki Noteci.

Przeprowadzona waloryzacja turystyczna pozwoliła na określenie dodatkowych obszarów, które mogą uzupełnić obszar środkowy i stworzyć pewną sieć obszarów atrakcyjnych w kontekście rozwijania takich form turystyki i wypoczynku, jak: wędrówki piesze, trasy rowerowe czy szlaki kajakowe.

IV.1.5. Waloryzacja przydatności do produkcji rolniczej i leśnej.

Waloryzacja przydatności produkcyjnej obejmuje: tereny rolniczej przestrzeni produkcyjnej i tereny leśne. Celem waloryzacji było określenie przydatności/możliwości prowadzenia na danym obszarze intensywnej działalności produkcyjnej.

Ze względu na odrębną specyfikę dla każdej z grup wymienionych terenów przyjęto odmienne kryteria oceny.

a) Kryteria oceny kompleksów leśnych.

Ocenę przydatności do pełnienia funkcji produkcyjnej lasów opracowano na podstawie planów urządzania gospodarstw leśnych Nadleśnictwa Santok. Wyróżniono dwie grupy lasów w zależności od głównych funkcji jakie przypisano poszczególnym kompleksom leśnym.

Grupa pierwsza to lasy o charakterze ochronnym, w których produkcja surowca drzewnego jest podporządkowana celom ochronnym i nie stanowi głównej funkcji lasu.

Grupa druga to lasy gospodarcze, których głównym celem jest produkcja surowca drzewnego.

b) Kryteria oceny rolniczej przestrzeni produkcyjnej.

Waloryzację przeprowadzono na podstawie analizy elementów decydujących o produktywności danych obszarów, a także możliwościach stosowania zabiegów agrotechnicznych bez ograniczeń, są to:

à jakość gleb, przy czym naturalnie gleby o najwyższej jakości są najlepsze do prowadzenia produkcji rolniczej,

à ukształtowania terenu, który warunkuje możliwości stosowania zabiegów agrotechnicznych i ich mechanizacji; przy czym za najlepsze uznano tereny płaskie,

à powierzchnie kompleksów użytkowych warunkujące możliwości mechanizacji zabiegów agrotechnicznych.

c) Wyniki waloryzacji przydatności do produkcji leśnej.

Zgodnie z przyjętymi kryteriami w grupie pierwszej, lasów ograniczonej funkcji gospodarczej, znalazły się: lasy rezerwatu przyrody „Buki Zdroiskie”, lasy porastające eksponowane zbocza stref krawędziowych wysoczyzny morenowej,

Ocenę przydatności do pełnienia funkcji produkcyjnej lasów opracowano na podstawie planów urządzania gospodarstw leśnych Nadleśnictwa Kłodawa i Karwin. Wyróżniono dwie grupy lasów w zależności od głównych funkcji jakie przypisano poszczególnym kompleksom leśnym.

Grupa pierwsza to lasy o charakterze ochronnym, w których produkcja surowca drzewnego jest podporządkowana celom ochronnym i nie stanowi głównej funkcji lasu.

Grupa druga to lasy gospodarcze, których głównym celem jest produkcja surowca drzewnego.

d) Wyniki waloryzacji przydatności do produkcji rolniczej.

Waloryzację przeprowadzono na podstawie analizy elementów decydujących o produktywności danych obszarów, a także możliwościach stosowania zabiegów agrotechnicznych bez ograniczeń, są to:

jakość gleb, przy czym naturalnie gleby o najwyższej jakości są najlepsze do prowadzenia produkcji rolniczej,

ukształtowania terenu, który warunkuje możliwości stosowania zabiegów agrotechnicznych i ich mechanizacji; przy czym za najlepsze uznano tereny płaskie,

powierzchnie kompleksów użytkowych warunkujące możliwości mechanizacji zabiegów agrotechnicznych.

Za gleby o najniższej przydatności produkcyjnej można uznać najsłabsze kompleksy – 6,7 i 9, obejmujące V i VI klasę bonitacyjną. Aby przeznaczyć te grunty, w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, na cele nierolnicze nie wymaga się zgody wojewody ani ministra d/s rolnictwa. Będą to zatem grunty najbardziej korzystne dla rozwoju budownictwa (lub innych sposobów zagospodarowania jak np.: turystyka i rekreacja, komunikacja, aktywizacja gospodarcza), ponieważ straty związane ze zmianą charakteru ich użytkowania nie będą znaczące.

Zdecydowanie wykluczone spod zabudowy są tereny w widłach Warty i Noteci (umowna granica to Kanał Polka).

Grunty bardzo dobre, obejmującą głównie klasy bonitacyjne od I do IIIb, ze względu na swój wysoki potencjał produkcyjny powinny być chronione przed zmianą użytkowania. Przeznaczenie w planie miejscowego zagospodarowania przestrzennego obszaru takich gleb o powierzchni przekraczającej 0,5 ha na inne cele niż rolnicze, zgodnie z art. 7 Ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych, wymaga zgody Ministra właściwego ds. rolnictwa.

W gminie przeważają gleby średnich kompleksów 4 i 5. Występują praktycznie na terenie całej gminy z enklawami gleb słabych kompleksów, głównie 6, które zwykle znajdują się w sąsiedztwie obszarów leśnych. Gleby te należy przeznaczyć ;pod zalesienia. W podłożu przeważają głównie piaski gliniaste na glinie (pgl,pg) o średniej przydatności inżyniersko-budowlanej. Gliny piaszczyste i piaski gliniaste predysponowane są dla obiektów płytko posadowionych:

IV.2. Stopień wyposażenia w infrastrukturę techniczną i rozwoju

gospodarczego w gminie.

IV.2.1. Wyposażenie w infrastrukturę techniczną – synteza.

Gmina Santok posiada bogate wyposażenie w infrastrukturę techniczną.

Gmina Santok posiada bogate wyposażenie w infrastrukturę techniczną. Jednak stale wzrastające potrzeby gminy w zakresie podnoszenia standardów obsługi mieszkańców oraz dynamiczny rozwój sektora usługowo-produkcyjnego powoduje konieczność stałej rozbudowy systemów oraz modernizację istniejących.

Dotyczy to gospodarki wodno-ściekowej i rozwiązań komunikacyjnych,a w szczególności obejścia Gralewa, Santoka. Istnieje również potrzeba zintegrowania poszczególnych miejscowości w zakresie gospodarki odpadami stałymi. Należy zwrócić również uwagę na braki w zakresie rezerwy mocy dla rozwoju przemysłu na terenie gminy.

Do najważniejszych zadań zaliczyć należy:

- rozbudowę systemów kanalizacji sanitarnej w oparciu o istniejącą oczyszczalnię ścieków w Gorzowie Wlkp. i budowie oczyszczalni ścieków w Lipkach Wielkich.

- rozbudowę wodociągów wiejskich,

- uporządkowanie gospodarki odpadami stałymi,

- budowa obejść drogowych Santoka i Gralewa zgodnie z opracowaną koncepcją

- budowa systemu dróg rowerowych.

Jednak stale wzrastające potrzeby gminy w zakresie podnoszenia standardów obsługi mieszkańców oraz dynamiczny rozwój sektora usługowo-produkcyjnego powoduje konieczność stałej rozbudowy systemów oraz modernizację istniejących.

Dotyczy to gospodarki energetycznej, wodno-ściekowej i rozwiązań komunikacyjnych. Istnieje również potrzeba zintegrowania miasta i wsi w zakresie gospodarki odpadami stałymi.

Do najważniejszych zadań zaliczyć należy:

- rozbudowę wodociągów wiejskich oraz wyposażenie ujęć wody w stację uzdatniania,

- uporządkowanie gospodarki odpadami stałymi ,

- budowa obejść drogowych w Santoku, Gralewie, Janczewo, Lipki Wielkie,

- budowa systemu dróg rowerowych.

IV.2.2. Działalność gospodarcza– synteza.

Głównymi gałęziami gospodarki jakie rozwinęły się na terenie gminy Santok są rolnictwo, leśnictwo oraz związany z nim przemysł rolno-spożywczy i drzewny oraz przemysł lekki. Wynika to przede wszystkim ze struktury użytkowania terenów. 34,1 % ogólnej powierzchni gminy zajmują tereny użytków rolnych a tereny leśne 51,1 % tej powierzchni. Leśnictwo na terenie gminy związane jest z działalnością gospodarczą Lasów Państwowych. Struktura administracji i zarządzania dostosowana jest do rozmieszczenia obszarów leśnych.

Pozostałe dziedziny gospodarki: działalność produkcyjna, handel i usługi są również dobrze rozwinięte, o czym świadczy lokalizacja na terenie gminy znaczących zakładów przemysłowych. Słabo rozwinięte dziedziny to turystyka, której rozkład przestrzenny jest wyraźnie strefowy.

Centrum działalności gospodarczej gminy stanowi miejscowość Santok. Zlokalizowane są tutaj prawie wszystkie jednostki administracyjne szczebla gminnego oraz większość zakładów usługowych i placówek handlowych.

Innymi wyróżniającymi się wielofunkcyjnymi ośrodkami w gminie Santok są Wawrów , Lipki Wielkie, Janczewo gdzie zlokalizowane jest placówki handlowe i usługowe, zakłady pracy.

We wszystkich miejscowościach znajdują się placówki handlowe i usługowe zaspakajające głównie zapotrzebowanie na dobra pierwszej potrzeby.

V. Analiza słabych i mocnych stron rozwoju gminy, problemów i zagrożeń.

Celem analizy było określenie możliwości terytorialnego rozwoju wiodących funkcji (rolnictwa, leśnictwa i turystyki) w zgodzie ze walorami środowiska przyrodniczego i kulturowego oraz w połączeniu z istniejącym zagospodarowaniem i prowadzoną obecnie działalnością gospodarczą.

V.1. Analiza słabych i mocnych stron, możliwości i zagrożeń środowiska przyrodniczego w gminie Santok.

Przeprowadzona waloryzacja przyrodnicza cech środowiska przyrodniczego potwierdza, że najcenniejsze po względem przyrodniczym są obszary położone w granicach Obszarów chronionego Krajobrazu.

MOCN

MOCNE STRONY

MOŻLIWOŚCI

- Położenie fizyczno-geograficzne gminy

- Bogate środowisko przyrodnicze (wody, kompleksy leśne, rzeźba terenu, bogata flora i fauna)

-zachowanie łączności pomiędzy

poszczególnymi terenami,

- niska emisja zanieczyszczeń,

- ukształtowanie terenu,

- brak uciążliwego przemysłu

-różnorodność terenów budujących obszar:

lasy na różnych siedliskach, jeziora, dolina

rzek z systemem trwałych użytków

zielonych, tereny rolnicze o mozaikowatej

strukturze użytkowania, tereny podmokłe,

- zachowanie użytkowania łąkarsko-

pastwiskowego gruntów organicznych, co

wzmacnia ich funkcję retencji wody,

- Położenie gminy oraz jej bogactwo

przyrodnicze determinuje rozwój gminy w

kierunku turystycznym (szlaki piesze,

rowerowe, wodne, rybołówstwo,

wędkarstwo, myślistwo, pozyskiwanie runa leśnego)

- Rozwój specjalistycznego rolnictwa w

oparciu o przetwórstwo

- wzmocnienie obszaru poprzez dolesienia na glebach słabych, które przeważają na tym obszarze,

- ochrona obszarów najcenniejszych poprzez

ustanowienie użytków ekologicznych

(zgodnie z planem Urządzania lasu lub

zaleceniami autorów studium),

- wykorzystanie potencjału przyrodniczego

terenu w obszarze otaczającym poprzez

stworzenie ciągów migracji gatunków,

- Możliwość sprzedaży produkcji roślinnej i

zwierzęcej w dużych aglomeracjach w

Polsce i Niemczech

SŁABE STRONY

ZAGROŻENIA

- Niewystarczające zagospodarowania

otoczenia rzek (czystość brzegów,

punktów biwakowych, miejsc rekreacji i

czynnego wypoczynku)

- Brak kompleksowego rozwiązania

gospodarki odpadami i gospodarki ściekowej

- Teren gminy usytuowany jest między

dwoma kompleksami lasów, nad dwoma

rzekami i na czole moreny

- brak infrastruktury rekreacyjnej pozwalającej na rozwój przyjaznych dla środowiska form rekreacji i turystyki,

- Powiększające się powierzchnie nieużytków

rolnych

- Wsie w większości o zwartej zabudowie

wzdłuż szosy

- Zbyt duża rozpiętość sieci osadniczej we

wschodniej części gminy

- Brak wpływu na stan czystości wód

- Brak wpływu na gospodarkę leśną

- Zanieczyszczenie rzek i atmosfery

- Brak wpływu na działania inwestycyjne

miasta Gorzowa Wlkp. (lokalizacja

przemysłu na granicy gminy)

- brak kanalizacji w obszarach wiejskich a w konsekwencji zagrożenie pogorszeniem jakości wód powierzchniowych i podziemnych,

- intensyfikacja produkcji rolnej,

rozwój funkcji turystycznej obszaru przy braku rozwoju infrastruktury rekreacyjnej oraz infrastruktury technicznej,

V.2. Analiza mocnych i słabych stron, możliwości i zagrożeń

środowiska kulturowego.

Analizę mocnych i słabych stron środowiska kulturowego, podobnie jak jego waloryzację przeprowadzono w dwóch etapach. W pierwszym, analizom poddano (a) jednostki osadnicze wskazując ich mocne i słabe strony, szanse i zagrożenia w skali całej gminy. Następnie analogiczną analizę wykonano dla (b) elementów tworzących środowisko kulturowe gminy Santok.

MOCNE STRONY

MOŻLIWOŚCI

- bogate dziedzictwo historyczno-kulturowe

gminy (ponad 1000-letnia historia)

- cenne obiekty środowiska kulturowego o znaczeniu ponad miejscowym (grodzisko w Santoku)

- dobrze zachowany układ przestrzenny i

charakter zabudowy większości wsi

- rozwój turystyki krajoznawczej

- rozwój agroturystyki

- adaptacja obiektów kubaturowych dla celów obsługi ruchu turystycznego

SŁABE STRONY

ZAGROŻENIA

- występowanie obiektów obcych tradycyjnej

zabudowie wsi

-zaburzone układy przestrzenne w

miejscowościach gdzie były zlokalizowane

państwowe gospodarstwa rolne,

- rozwój zabudowy o skali i formie niedostosowanej do tradycji miejsca,

- rozpraszanie zabudowy, zwłaszcza w cennych, dobrze zachowanych układach,

- zanikanie wsi indywidualnych w części wschodniej gminy

V.3. Analiza słabych i mocnych stron, możliwości i zagrożeń rozwoju turystyki.

Z waloryzacji przydatności turystycznej obszarów w gminie Santok, wynika, iż predysponowany najbardziej do rozwoju tej funkcji jest obszar rzeki Warty w południowej części gminy.

MOCNE STRONY

MOŻLIWOŚCI

- wysokiej przydatności turystycznej kompleksy leśne należące do obszaru chronionego krajobrazu,

- kompleksy leśne o średniej przydatności turystycznej (pozostałe lasy),

- atrakcyjność krajobrazowa terenu

- atrakcyjność przyrodnicza (np: ostoje

drobnych zwierząt czy ptaków), rzeka

Warta o wysokiej przydatności turystycznej

(powierzchnia, możliwość uprawiania

sportów wodnych, żeglugi rzecznej),

- wysokiej przydatności turystycznej

kompleksy leśne należące do obszaru

chronionego krajobrazu

- kompleksy leśne o średniej przydatności

turystycznej (pozostałe lasy),

- atrakcyjność krajobrazowa terenu

- atrakcyjność przyrodnicza (np: ostoje

drobnych zwierząt czy ptaków),

- miejscowości o wysokiej przydatności

turystycznej: Santok, Czechów,

(położenie, atrakcyjność krajobrazowa),

- komunikacja publiczna,

- zainteresowanie turystów terenem,

- atrakcyjność przyrodnicza pradoliny Warty i Noteci oraz kompleksów leśnych,

- rozwój turystyki krajoznawczej i pieszej, rowerowej, konnej) - na całym terenie,

- rozwój sportów wodnych (pływanie, wioślarstwo itd) ,

- rozwój bazy noclegowej,

- rozwój agroturystyki,

- rozwój turystyki przyrodniczej - na całym terenie,

- organizacja zielonych szkół i letniego wypoczynku dzieci i młodzieży na bazie szkół,

- wykorzystanie do celów turystycznych i sportowych lądowiska Lipki Wielkie,

SŁABE STRONY

ZAGROŻENIA

- brak szlaków turystycznych (pieszych, rowerowych),

- brak kanalizacji na wsiach,

- nieuregulowana gospodarka ściekowa w obszarach wiejskich,

- brak terenów sportowych,

- brak urządzonych kąpielisk ,

- niedorozwój ogólnodostępnej, różnorodnej bazy noclegowej,

- mała ilość punktów gastronomicznych,

- ośrodek wielofunkcyjny Santok,

- starzenie się wsi

- intensyfikacji gospodarki rolnej,

V.4. Analiza mocnych i słabych stron, możliwości i zagrożeń rozwoju funkcji rolniczej i leśnej w gminie Santok.

Analizę mocnych i słabych stron, możliwości i zagrożeń rozwoju ww. funkcji przeprowadzono jedynie dla funkcji rolniczej. Rozwój funkcji leśnej na obszarze gminy związany jest z działaniem i kompetencjami Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe.

MOCNE STRONY

MOŻLIWOŚCI

- sieć dróg i dojazdów do pól,

- tradycje rolnicze terenu,

- baza ludzka,

- teren w przewadze prywatny gleby II, III i IV klas bonitacji,

- wielkołanowe pola,,

- zwarte kompleksy trwałych użytków zielonych,

- wielkokubaturowe zabudowania gospodarcze byłych PGR-ów,

- duże zabudowania gospodarcze w zagrodach rolników indywidualnych,

- sieć dróg i dojazdów do pól,

- tradycje rolnicze terenu,

- baza ludzka,

- teren w przewadze prywatny,

- możliwość intensywnej produkcji rolniczej roślinnej (szczególnie w centralnej części gminy) i zwierzęcej

- wielokierunkowy rozwój wsi: rolnictwo i turystyka,

- rozwój przechowalnictwa,

- przetwórstwo,

- lokalizacja obiektów kubaturowych obsługi rolnictwa, rozwój działalności produkcyjnej w okolicach Wawrowa, Janczewa , Lipki Wielkie,

SŁABE STRONY

ZAGROŻENIA

- nachylenie terenu (poza strefami krawędziowymi) powyżej 6 stopni,

- zły stan techniczny części budynków gospodarczych, (część datuje się na okres przedwojenny),

- ograniczenie inwestycji w trwałe i ruchome środki produkcji,

- niewykorzystywanie części budynków gospodarczych w byłych PGR-ach,

- duże spadki terenu w strefach krawędziowych wysoczyzny,

- okresowa zbyt duża podmokłość terenów nie zmeliorowanych, brak urządzeń do przechowywania płodów rolnych.

- degradacja trwałych użytków zielonych, szczególnie w części środkowej gminy,

- degradacja gruntów organicznych przy zmianie ich użytkowania na grunty orne,

- zanieczyszczenie gruntu poprzez niekontrolowane zrzuty ścieków bytowych,

[3] Praktyczna wartość spadków terenu:

1. budownictwo:

a) przydatność do zabudowy:

- tereny przydatne bez zastrzeżeń – spadki terenu w przedziale 0,5-6,0%;

- tereny przydatne z zastrzeżeniami – 0-0,5% i 6,0-12,0%;

- tereny niewskazane – 12,0-20,0%;

- tereny nie nadające się – powyżej 20,0%;

b) możliwość usytuowania budynków:

- w dowolnych kierunkach – spadek do 2,0%;

- prostopadle do poziomic– uskokami lub ograniczenie dłuższej osi budynku – 2,0-5,0%

- równolegle do poziomic – powyżej 5,0%;

c) rola ekspozycji:

- tereny najkorzystniejsze: S, SW, SE do 12%;

- tereny niekorzystne: N powyżej 8%;

2. rolnictwo:

a) zagrożenie przez erozję:

- słabe – spadki terenu w przedziale 0-3,0^o ;

- umiarkowane – 3,0-6,0^o;

- średnie – 6,0-10,0^o;

- silne – 10,0-15,0^o;

- bardzo silne – powyżej 15^o;

b) stopień trudności uprawy:

- tereny nie stwarzające żadnych trudności – o spadkach w przedziale 0-6,0^o;

- tereny o lekko utrudnionej uprawie (możliwa jest orka traktorem równolegle do poziomic) – 6,0-11,0^o;

- tereny o utrudnionej uprawie (możliwa orka konna równolegle do poziomic) – 11,0-17,0^o;

- tereny o utrudnionym użytkowaniu rolniczym – spadki terenu powyżej 17^o;

- tereny nie nadające się do użytkowania rolniczego – powyżej 20,0^o;

- przy spadkach powyżej 14^o grunty rolne należy przeznaczyć na pastwiska;

- przy spadkach powyżej 19^o pastwiska należy przeznaczyć pod zalesienie.

Uwaga –> 1% = 0,6^o (w przybliżeniu)